Deux églises à chœur tréflé de l'Illyricum oriental Observations sur leur type architectural - article ; n°1 ; vol.123, pg 195-225

Yannis D.Varalis

Description

Bulletin de correspondance hellénique - Année 1999 - Volume 123 - Numéro 1 - Pages 195-225
La basilique du terrain de la Faculté de médecine à Cnossos de Crète (début du Ve s.) et celle d'Antigoneia en Albanie (fin du VI-début du VIIe s.) constituent deux exemples jusqu'à présent isolés, dans l'Illyricum oriental, d'églises dont le chœur a la forme d'un triconque accolé à l'Est des nefs. L'étude des deux édifices met en lumière leurs différences et leurs similitudes tant architecturales que fonctionnelles ; d'autre part, la comparaison avec d'autres églises du bassin méditerranéen montre qu'ils se rattachent à un type particulier, dont on croit déceler l'origine dans certains monuments funéraires de Rome et des régions soumises à son influence. On s'interroge sur le choix de ce type particulier de chœur, lieu par excellence où est célébré le mystère de l'eucharistie, qui répète la Cène de « la pièce à l'étage » de Jérusalem. Si le plan tréflé est hérité des édifices funéraires où l'on accomplissait des banquets funéraires et des repas en l'honneur des martyrs, il est également en rapport avec les triclinia triconques des riches demeures, que l'on trouve surtout dans la partie occidentale de l'empire romain. Enfin, la mosaïque de pavement de l'église d'Antigoneia, dont le décor reflète une préoccupation théologique qui se retrouve dans celui des murs et des pavements d'autres chœurs trèfles, suggère vraisemblablement pour les absides latérales des fonctions telles que les définit saint Paulin de Nola.
Η βασιλική του οικοπέδου της Ιατρικής Σχολής στην Κνωσό της Κρήτης, του πρώιμου 5ου αιώνα μ.Χ., και η βασιλική της Αντιγόνειας στη Βόρεια Ήπειρο, του τέλους του 6ου ή των αρχών του 7ου αιώνα, είναι δύο μεμονωμένα, μέχρι στιγμής στο ανατολικό Ιλλυρικό, παραδείγματα εκκλησιών με ιερό βήμα ως τρίκογχο που προστίθεται στα ανατολικά του κυρίως ναού. Η μελέτη των δύο μνημείων αποκαλύπτει τις διαφορές και τις ομοιότητες που παρουσιάζουν η αρχιτεκτονική και η λειτουργική τους διαμόρφωση, ενώ η παραβολή τους με άλλους ναούς της Μεσογειακής λεκάνης αποδεικνύει ότι εντάσσονται σε ιδιαίτερο τύπο, που οι αρχές του φαίνεται πως μπορούν να ανιχνευθούν σε επιτύμβια μνημεία της Ρώμης και των περιοχών επιρροής της. Ερευνώνται οι λόγοι της επιλογής του συγκεκριμένου τύπου ιερού βήματος, του κατ' εξοχήν τμήματος του ναού όπου τελείται το μυστήριο της θείας ευχαριστίας, το οποίο επαναλαμβάνει το κυριακό δείπνο στο υπερώο της Ιερουσαλήμ. Αν το τρίκογχο κατάγεται από τα επιτύμβια μνημεία, όπου τελούνταν νεκρόδειπνα και δείπνα προς τιμήν των μαρτύρων, σχετίζεται επίσης με τρίκογχα τρικλίνια, που χρησίμευαν ως τραπεζαρίες επαύλεων, ιδιαίτερα στο δυτικό τμήμα του ρωμαϊκού κράτους. Τέλος, το ψηφιδωτό δάπεδο του ναού της Αντιγόνειας, που φανερώνει ένα θεολογικό προβληματισμό απαντώμενο σε επιτοίχιους ή σε επι- δαπέδιους διακόσμους και άλλων τρίκογχων πρεσβυτερίων, υποδεικνύει πιθανότατα όμοιες χρήσεις των πλάγιων αψίδων, όπως τις προδιαγράφει ο άγιος Παυλίνος της Νόλας.
The basilica of the Faculty of Medicine plot at Knossos in Crete (beginning of 5th c.) and that of Antigoneia in Albania (end of 6th - beginning of 7th c.) constitute up to now two isolated examples in Eastern Illyricum, of churches whose sanctuary is in the form of a triconch added at the east of the naves. The study of these two edifices throws light on their differences and similarities, both architectural and functional; on the other hand a comparison with other churches in the Mediterranean basin shows that they belong to a particular type, whose origin may be found in certain funerary monuments at Rome and the regions under its influence. We consider the choice of this particular type of sanctuary, the place above all where the mystery of the Eucharist is performed simulating the Last Supper celebrated in the stage piece at Jerusalem. If the trefoil plan is derived from the funerary edifices where funerary banquets and repasts in honour of the martyrs were performed, it is equally related to the triconch triclinia of the wealthy residences found particularly in the western part of the Roman Empire. Lastly, the mosaic paving in the Antigoneia church, whose decoration reflects a theological preoccupation that also occurs in the murals and the pavements of other trefoil sanctuaries, suggests that the lateral apses probably had functions similar to those described by Saint Paulin of Nola.
31 pages
Source : Persée ; Ministère de la jeunesse, de l’éducation nationale et de la recherche, Direction de l’enseignement supérieur, Sous-direction des bibliothèques et de la documentation.

Informations

• Publié par: BULLETIN_DE_CORRESPONDANCE_HELLENIQUE
• Publié le: 01 janvier 1999
• Nombre de lectures: 188
• Langue: Français
• Poids de l'ouvrage: 3 Mo

Extrait