Ons Heerlijk Vaderland (deel 2 van 4) - Boven en beneden den Moerdijk

Hendrik Blink

Informations

• Publié par: zewyong
• Publié le: 08 décembre 2010
• Nombre de lectures: 34
• Langue: Nederlandse

Extrait

Project Gutenberg's Ons Heerlijk Vaderland (deel 2
van 4), by Dr. H. Blink
This eBook is for the use of anyone anywhere at no
cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it,
give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg
License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
Title: Ons Heerlijk Vaderland (deel 2 van 4)
Boven en beneden den Moerdijk
Author: Dr. H. Blink
Release Date: February 4, 2008 [EBook #24512]
Language: Dutch
*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK
ONS HEERLIJK VADERLAND ***
Produced by Jeroen Hellingman and the Online
Distributed
Proofreading Team at http://www.pgdp.net/Oorspronkelijke voorkant.
Boven en beneden den Moerdijk
De Markt te Middelburg ten jare 1605.
De Markt te Middelburg ten jare 1605.
Ons Heerlijk Vaderland
Tekst van Dr. H. Blink
Boven en beneden den Moerdijk
Wandelingen door oud en nieuw
Nederland met kaartjes,
gekleurde en ongekleurde platen
Dorpsplein te Naaldwijk.
Amsterdam—Van Holkema &
Warendorf—1908Van de Residentie naar de Maas
en ten Noorden der Lek.
I. Delft en Omstreken.
Wij beginnen onze wandelingen door het zuidelijk
gedeelte van Holland weder van uit de residentie, die
wij op onzen eersten tocht tot uitgangspunt verkozen.
Van Den Haag waren wij reeds langs Rijswijk tot den
Vliet gekomen, (zie deel I pag. 120 en verder), en van
hier zetten wij de wandeling voort in zuidelijke richting.
Thans zien wij, om dit terloops nog op te merken, dat
Rijswijk sedert ons vorig bezoek zich snel uitbreidt,
zoodat de hoofdtoegangsweg tot het dorp, die aan
den eenen kant destijds nog door groene weiden
begrensd was, nu aan beide zijden door huizen
ingesloten en dus een straat geworden is, terwijl ook
langs den weg naar Hoornbrug de aaneengesloten
huizenrijen zich verder voortzetten dan een paar jaren
geleden.
Van Hoornbrug naar Delft loopt de vrij eentonige,
belommerde straatweg, over welks bermen de
zuchtende stoomtram prozaïsch voortholt, langs den
oostkant van den Vliet in schier rechte lijn op Delft
aan. In den bloeitijd van het Hollandsche buitenleven
langs de vaarten in de vlakke landen was ook deze
weg bezaaid met villa’s en aanzienlijke huizingen.
Doch van lieverlede zijn de buitens langs dezen weg
gesloopt. De adellijke hofstede “Crayenburgh”,
ongeveer halfweg gelegen, eens in het bezit dervoorouders van Hugo de Groot, is sinds jaren in
weiland herschapen; een kleine woning op de plek
heet nog “Groot Crayenburgh”, maar niet meer dan de
naam herinnert er aan het aanzienlijke buiten, welks
fiere bezitters een wapen voerden met drie gouden
bollen en drie gouden vogels op een zwart schild.
Eenige fabrieken hebben de plaatsen der vroegere
buitens ingenomen. Maar wat er ook verdwenen zij,
het uitzicht van den weg op het Hollandsche grasland
aan beide zijden, dat in onafzienbare uitgestrektheid
het gezichtsveld een grond van frisch groen schenkt,
waarop het hemelgewelf met al de
kleurenschakeeringen van de Hollandsche natuur rust,
blijft schoon. Dat land met mooi en kostelijk rundvee
moest van de stad, die zich aan den Vliet ontwikkelde,
wel een plaats maken met een beroemde botermarkt.
De Delftsche boter heeft haar roem door alle tijden
hoog weten te houden, aan welke wisseling ook de
overige industrieën dier stad onderworpen waren.
Zoo zijn wij genaderd tot het eerwaardige Delft, een
onvergelijkelijk type van oud-Hollands steden, thans
met 32000 inwoners.
Waar de noordelijke hemel
Over ’t vruchtbre vlak zich welft
Van Zuid-Hollands groene beemden,
Ligt het oud en statig Delft.
Reine straten, frissche grachten,
Fiere kerken, ruim en groot,Huizenreeksen, bont gegeveld,
Draagt het rustig in zijn schoot.
Nijvre burgers, kloek en wakker,
Zwoegen daar met noeste vlijt,
Uit hun brouwkuip stroomt de moutwijn
Door Europa, wijd en zijd;
Snorrend gaan de weefgetouwen
En de droogschuur kent geen rust;
’t Ruischt tot zelfs op gracht en straten
Van een blijden arbeidslust.
Aldus zag Hofdijk voor zijn historisch zienden blik het
oude Delft. En al heeft het tegenwoordige iets
ingeboet van dien roem, toch blijft het een
merkwaardige stad, die den stempel van een eervol
en rijk verleden op het voorhoofd draagt.
Als men de singels van Delft rondwandelt, ziet men
naar alle richtingen de frissche kleuren der
Delflandsche weiden zich uitgroenen tegen den
horizon, waarop de stad met haar schilderachtige
gevels, torens, kerken en pleinen in idyllische rust is
neergezet. In een dergelijke omgeving moest het
gevoel voor sprekende kleuren wel ontwaken bij een
bevolking met kunstaanleg, zooals dit zich dan ook
geopenbaard heeft in de eigenaardige industrie vanhet Delftsche aardewerk.
Gezicht op Delft in de 17e eeuw, naar de schilderij van
J. Vermeer.
eGezicht op Delft in de 17 eeuw, naar de schilderij van
J. Vermeer.
Binnen Delft komt schier in elke straat, op elk plein en
aan elke gracht der oude gedeelten eenig tafereeltje
van het pittoreske der Hollandsche stad aan het licht,
met eigen karakter, zooals zich dat ontwikkeld heeft
onder den invloed van de welvaart der gouden eeuw
onzer Republiek of vroeger. Het is als het ware een
opengeslagen boek, dat tot ons spreekt door kunst en
over kunstwaarde. Delft is gebouwd naar den
eigenaardigen, grootburgerlijken kunstsmaak van een
rijk geworden voorgeslacht, dat nog niet ontaard was
tot de krachtelooze Jan Salie-achtige weelde, nog niet
bedorven was door modernen wansmaak, nog niet
uitsluitend beheerscht werd door het streven naar
rentenierende couponknipperij.
In het oude Delft had men krachten beschikbaar voor
nijverheid, liefde beschikbaar voor kunst, en geld
beschikbaar, om die te realiseeren. Er zijn meer
dergelijke steden in Nederland, maar alleen bij Delft
willen wij thans verwijlen. Door die gelukkige
omstandigheden werd deze stad:
”’t Prinslijk Delft, ’t sieraad der steden,
Fijn gesteente aan d’ eedle hand,Van ’t Vereenigd Nederland,
Kroon van Delfland, zout der zeden;
Om zijn grijsheid hoog geacht;
Om zijn gulde en milde gaven
Rijk begiftigd door de Graven”,
zooals H. Schim zich uitdrukt in zijn “Beschrijving der
stad Delft”.
In de eerste plaats vallen ons in ’t oog de
teekenachtige grachten, smalle wateren, welke de
oude stad in de lengte en met dwarsgrachten
doorsnijden, omzoomd door zindelijke straten,
overschaduwd door rijen iepenboomen, overbrugd
door talrijke typische hoog oploopende, van
baksteenen gemetselde boogbruggen, ingesloten door
flinke, nette huizen, onderscheidene met oud-
Hollandsche gevels, in de geringe buurten veelal door
lage, kleine, maar toch vriendelijke huizenreeksen.
Doch één zaak is er, welke Delft niet benijd kan
worden, en die een schaduw werpt op het bekoorlijke
der grachten: dat is het onzuivere water der stad. Men
kan zich thans niet meer voorstellen, dat vóór ruim
drie eeuwen het stadswater gebezigd werd voor de
toen bloeiende bierbrouwerijen dezer plaats. En toch,
ede biernijverheid was tot de 17 eeuw de roem van
Delft; deze industrie hield er zelfs veel langer stand
dan de lakenweverij en bracht groote rijkdommen in de
stad. Een oud versje zegt:Dit ’s Delft, de derde stad, vermakelijk gelegen,
Die overvloeit van volck, van neering en van zegen,
Een stad, daer welvaert is, en die haar leckre bieren,
Met groote menigte, door Neerland kan vertieren.
De oorlogstoestanden na Karel V, de tiende penning,
maar bovenal het verslechteren van het water hebben
de biernijverheid van Delft te gronde gericht. Klachten
en daaruit volgende kleine hulpmiddelen, om
stroomend water door molens in enkele grachten te
verkrijgen, baatten niet; het verslechten van het water
was door de autoriteiten niet te keeren. In het begin
eder 17 eeuw vertrokken vele brouwers naar elders;
van 1600–1640 werden meer dan 53 brouwerijen
gesloten en misschien behoorde daartoe ook die,
welke Jan Steen hier eens dreef. Hoewel er in 1700
nog 15 brouwerijen in werking waren, beteekende de
biernijverheid niet veel meer. Toch vindt men in de
stad ongetwijfeld nog groote burgerhuizen, die aan rijk
geworden brouwers hun ontstaan te danken hebben.
Rijk zijn die grachten aan echt schilderachtige
tafereeltjes, welke de kunstenaar slechts op het doek
heeft te brengen, om bewondering te wekken. Zie
daar het trapjesbruggetje van het “Vrouwenrecht” over
het water, zoodat de hardsteenen welfboog van de
brug in zijn beschaafden vorm het hoofdelement
vormt, terwijl het gekuifde geveltje met de contreforten
van het koor der Nieuwe kerk het geheel voltooien. Dit
bruggetje is een van de weinige trapjesbruggetjes, dieer in wezen bleven.
Eigenaardig mooi zijn ook de kijkjes van de
Voldersgracht en de Oude Langendijk met de
voorsprongen der gevels over het sousterrain of
boven het water der grachten, een voorsprong, die
aan den buitenkant schilderachtige effecten geeft door
een sprekende slagschaduw, terwijl de verschillende
oplossingen der draagsteenen een rijke afwisseling
van detailvormen scheppen.
Z