Cover Desîgn: Mawuî Aasîawo Typese by Woeî Pubîsîng Servîces, Accra
Conens
îîî
Lîs o Tabes and Fîgures....................................................................................îv Preace and Acknowedgemens..........................................................................v Lîs o Conrîbuors.............................................................................................îx
A Noe on Orograpy o Ewe Words ïnroducîon (Francîs Agbodeka)............................................................. 1 1. he and and e Peope (G. K. Nukunya) ................................................ 7 2. A Brîe Hîsory (D. E. K. Amenumey) ...................................................... 13 3. he Ewe anguage (F. K. Aakpa) ............................................................. 27 4. Socîa and Poîîca ïnsîuîons (G. K. Nukunya) ................................... 46 5. ega Processes and ïnsîuîons (Crîs Abocîe) .................................. 73 6. he Reîgîous îe o e Peope (Crîsîan Gaba) ................................. 86 7. Fesîvas (G. K. Nukunya) ........................................................................ 107 8. Ewe Verba Ar (KoiAnyî2oo) ............................................................. 125 9. Musîc, Dance and Drama (Nîssîo Fîagbedzî) ........................................ 155 10. Namîng Pracîces o e Peope (F. K. Aakpa) .................................... 180 11. Nurîîon and Food Uîîzaîon (Forence Aua Dovo) ........................ 199 12. Pasîmes and Games (V. K. Ameewee) ................................................. 205 13. he Deveopmen o Educaîon (V. K. Ameewee) ................................ 224 14. Tradîîona and Modern Hea Care Pracîces (Kodjo Sena) ............ 246 15. Economîc Acîvîîes (Anony K. Aîawodzî) ...................................... 256 16. Tourîsm (Frank Koiga) ......................................................................... 290 17. he Naura Resources o e Sourern Ewes (S. K. Kuogbe) .......... 303 Reerences................................................................................................. 322
9.1 Mîede Zã Mîegb-Zã 9.2 Tex and Rym on Agb-3u Drum 9.3 Dance Formaîon 17.1 Dîsrîbuîon o Commercîa Crops 17.2 Mîneras o Gana 17.3 Pysîograpîc Regîons and Some Resources o Souern Voa Regîon 17.4 Mean Mony Temperaures o Ada, Kea, Akasî and Oawu 17.5 Mean Mony Raîna o Ada, Kea, Akasî, Adîdome, Oawu and Sogakoe 17.6 Annua Raîna or Ada and Kea or e Years 1951–1991 17.7 Sedîmenary Basîns o e Norern Gu o Guînea
Preface and Acknowledgements
v
he emergence o andbooks as sources o vîa înormaîon on some radîîona areas în Gana daes back o e ae 19 cenury. By e mîdde o e 20 cenury, andbooks ad been wrîen on quîe a number o radîîona areas, gîvîng compreensîve accouns o eîr grow and deveopmen. However, suc a compreensîve and muîdîscîpînary accoun o Eweand, srecîng rom e Voa basîn în Gana o e banks o e Mono în e Repubîcs o Togo and Benîn, îs sî ackîng. he advanages o a deaîed academîc sudy o enîc groupîngs în Arîca canno be gaînsaîd. he Ewes orm one o e mos împoran enîc groups în Wes Arîca wî a popuaîon o severa mîîons. he cuura erîage o e Ewes needs o be documened o add o our knowedge o e peopes o Wes Arîca. For Gana, as we as Togo and Benîn, suc a sudy woud provîde înormaîon wîc îs essenîa or akîng poîcy decîsîons argeed o regîona and naîona deveopmen. ï was because o e abovesaed convîcîon a on 31 Ocober 1993, a group o sponsors, ed by e ae Mr Hope Yormekpe, and scoars ormed e Organîzaîon or Researc on Eweand (ORE) as a nonproI makîng organîzaîon devoed o conducîng researc on Eweand and pubîsîng îs Indîngs. Membersîp îs open o bo scoars conrîbuîng o e organîzaîon’s projecs (roug researc and wrîîng) and sponsors o und e projecs up o e pubîcaîon sage. An Execuîve Commîee wîc ï caîred was esabîsed o run e organîzaîon under an approved consîuîon wîc sîpuaes a proceeds rom e sae o books are o go îno e promoîon o educaîon în e sudy area. he aîm o ORE îs o înîîae and execue a major projec known as “Sudîes on Eweand Serîes” under wîc works rangîng rom monograps o andbooks are o be researced and pubîsed. ORE as decîded o sar wî “A Handbook o Eweand” în ree voumes as oows: Voume ï on Ewes în Soueasern Gana; Voume ïï on Norern Ewes în Gana and Voume ïïï on Ewes în e Repubîcs o Togo and Benîn. Aoug e îdea or îs pubîsîng projec was nobe, ack o unds ampered pubîcaîon a e înîîa sages. he organîzaîon as ad o appea or carîy roug vîsîs o îndîvîduas and groups în Gana, UK and USA. ï was a sacrîIcîa work or ORE execuîve and a ew members wo ad o pay eîr own expenses în eîr searc or sponsorsîp or e projec. No muc money was coeced en. Graduay, by dîn o ard work, îneres încreased în e projec.
vî
ïn November 1995, e UK branc o ORE ed by Mr M. Adama, was ormed în ondon and eîr conrîbuîons ormed e buk o ORE’s oreîgn bank accoun. A abou e same îme, a ew îndîvîduas în Gana paîd generous conrîbuîons o ORE’s und o make possîbe e pubîsîng o îs Handbook. As more peope conînued o express eîr îneres în seeîng e pubîcaîon maerîaîze, ORE Inay aunced e projec a e Naîona Museum în Accra on 5 February 1997 and reaîzed seven mîîon cedîs. Mos o e pedges receîved a nîg were redeemed. he oowîng îs a îs o peope and organîzaîons wo în dîverse ways assîsed Inancîay and maerîay în ensurîng a îs Irs Voume îs pubîsed:
Lîs o Conrîbuors
Mr Hope Yormekpe ORE UK Branc Maj. Gen. Ben AkaIa Commander A. A. Anasuî Madam Jane . A. Nugor Maj. Adadevor Mr Gîcrîs Oympîo Dr K. N. Tamakoe Mr C. Y. Tay Togbî Kporku ïïï Mr Jenkîns Awumee Conerra d. Gp. Cap. M. S. K. Dordor Co. A. K. Amuzu Dr Ambrose KoI Togobo (UK) Mr Jusîce F. K. Apaoo Mr Koba adzekpo (USA) Pro adÉ Wosornu (Saudî Arabîa) Rev (Cdre) & Mrs P. F. Quaye Mr S. M. Kumaor Mr Vîncen Amevordzî Wg. Cdr T. F. Kuwornoo Mr Francîs Fîakpornu Pro KoI Anyîdoo Dr Eorm Dorvo KECODA Hon Dan Abodakpî Togbî Nyao Tamakoe ïV Mr Y. K. M. Agbea
`
Mad Een Gardese Pro F. K. Fîanoo Mr N. Kumasa Mr Ben Wojogbe Mr J. Y. osu Mr Evîs Koba Adîka Rev Fr Rîcard Novaî. Mr P. Kumaor Dr Fîadjo & Mr B. T. K. Adadevo
vîî
Furermore, some members, suc as Dr Ambrose KoI Togobo, Mr Gîcrîs Oympîo, Rev H. K. Kudîabor and Rev (Cdre) & Mrs P. F. Quaye, need o be menîoned or goîng e exra mîe. he Irs ree personaîîes acuay mobîîzed îndîvîduas and groups o suppor e projec, wîe e as coupe — e Quayes — aîuy made addîîona conrîbuîons î e book was pubîsed. he eam ed by Togbî Kporku ïïï, wo eped o aunc ORE, aso deserve our anks. Two members o e Execuîve Commîee o ORE wo are exremey busy peope bu wo worked or no remuneraîon aso deserved our graîude. hey are Proessor G. K. Nukunya, e îmmedîae pas ProVîce Canceor o e Unîversîy o Gana and Mr Woeî Dekusey, Dîrecor o Woeî Pubîsîng Servîces. Wîou e sacrîIce on eîr par as we as a o oer members o ORE, e pans or îs projec coud no ave maerîaîzed. ïn e wake o e auncîng ceremony, a permanen undraîsîng commîee was se up în connecîon wî work on Voume ïï wîc îs now ar advanced. We ake îs opporunîy o ank a donors or Voume ï and ca or more suppor or Voume ïï.
30 Ocober 1997
FRANCïS AGBODEKA
vîîî
Tîes în e Eweand Serîes
Voume Ihe Ewes o Sou Easern Voa Voome IIhe Noern Ewes ïn Gana Voome IIIhe Ewes o Togo and Benîn