XIX.mendeko gizartearen eraginak eta testuartekotasuna Mary Shelleyren Frankenstein eleberrian

Iraitz Urkulo

Description

XIX.mendeko gizartearen eraginak eta testuartekotasuna Mary Shelleyren Frankenstein eleberrian: Prometeoren mitoa
eleberriaren interpretazioa ikuspuntu teologikotik
eleberriaren interpretazioa ikuspuntu feministatik
sozializazio-prozesuaren arazoak
XIX. mendeko pentsamenduaren txertaketa
Zientzia eta etikaren arteko oreka eztabaidagarria.

Sujets

• Mary Shelley
• Frankenstein
• Literatura

Informations

• Publié par: erevistas
• Publié le: 01 janvier 2010
• Nombre de lectures: 20
• Langue: Basque

Extrait

Sans Soleil Varios Sans Soleil Varios
XIX. MENDEKO GIZARTEAREN ERAGINAK
ETA TESTUARTEKOTASUNA MARY SHELLEYREN
FRANKENSTEIN ELEBERRIAN
-Iraitz Urkulo-
Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea
Prometeoren mitoa
Eleberriaren azpitituluak (The Modern Prometheus) argi uzten duen be-
zala, Mary Shelleyk gogoan izan zuen Prometeoren mitoa Victor Frankensteinen
pertsonaia sortzerakoan. Aldi berean, gertakarien arteko antzekotasuna dela eta,
Faustoren mitoarekiko lotura ere nabarmena da pertsonaia nagusiaren jokamol-
dean.
Prometeoren mitoa eleberri honetan inspirazio-iturritzat onartzeko, kon-
tuan izan behar da Esquiloren “Prometeo modernoa” zela Lord Byronen antzerki-
lanik gustukoena, eta Percy Shelleyk gaiaren inguruan idatzi zuela. Prometeo,
Victorrek bere buruaz duen irudiaren antzera, gizadiaren salbatzaile gisa agert-
zen da askotan; titan bat da, kondairaren arabera, gizakia buztinetik sortu zuena.
Baina eleberria mito klasiko honen berridazketa baino askoz gehiago da, noski,
zeren eta titanak ez bezala, Victorrek ez baitu Jaungoikoaren zigorra jasotzen,
baizik eta bere kreazioarena. Mitoa, nolabait, natura eta gizakiaren arteko berei-
zketan datza, ezagutza eta teknikak eragindakoa. Bukaera aldera aipatzen den
heriotza-kondena Biblian agertzen den demonioaren ideiarekin lotuta dago.
Mito honek, bestalde, beste bertsio bat dauka. Esan bezala, mitologia
grekoaren arabera, Prometeo hilkorren laguna da. Hauek ohorez hartzen dute
Jainkoei sua lapurtu zielako beraiei emateko. Gizakiak ordura arte su barik bizi
ziren, Jainkoek zigortuta. Ondorioz, lapurketaren berri izatean, Jainkoek, mende-
ku bila, Prometeo gogor tratatu zuten. Victorrek, bere aldetik, ez die sua lapurt-
zen, bai ordea bizitzaren sekretua. Naturaren misterio ezkutuetan arakatuz exis-
tentziaren jatorriarekin asmatzen du, gizakiei bere ezagutzaren onura luzatzeko
asmoz.

Mitoan sua botere jainkotiarra da. Jainkoek ez dute sua gizakiaren eskue-
tan utzi nahi, hauek ezingo baitute boterea era egoki batez erabili, ez omen dau-
delako horretarako prest. Bizitza sortzeko ahalmena, sua bezala, oso arriskutsua
gerta liteke ez dagokionaren eskutan eroriz gero. Gizakia, bere murriztasunak di-
-108- -109-Sans Soleil Varios Sans Soleil Varios
rela eta, ez dago egina gehiegizko boterearen zaindari bihurtzeko. Ildo honetatik,
Victor adibide ona da, konturik gabeko eginkizunean garaile ateratzearen amet-
sak kreazioaren jolasak gerora eragingo dizkion ondorioak aurretik begiztatzea
galarazten baitio.
Obraren bukaerak mito honekiko harreman estua mantentzen du. Pro-
meteok bere egunak Kaukasoko gailurrean kateaturik amaitu zituen. Egunero
gibel berri bat hazten zitzaion, arrano batek behin eta berriz jaten ziona. Victor
Frankensteinek bestelako martirioa bizi du, inguruko zorigaitzak eragiten dion
mina jasatera kondenaturik ezinbestean, heriotzarekin soilik amaitzen den sufri-
mendua da beraz.
Eleberriaren interpretazioa ikuspuntu teologikotik
Jada zeharka adierazi dut Mary Shelleyren obrak helburu moralizatzailea
duela. Amaieran azaleratzen da autoreak istorio osoan zehar egindako salaketa,
giza-harropuzkeriaren ingurukoa. Zehazki, Bibliarekiko loturek pertsonaia bat
baino gehiagori eragiten die. Esaterako, munstroa erabat etsita dagoenean, tokatu
zaion bizimoduak jota duda barik, bere pertsonalitatean zatiketa nabaritzen da.
Alde batetik, gaiztakeriarik gabeko arima sumatzen zaio, Jainkoa bezain garbi
dagoena; bestetik, Aingeru Eroria aurreko izaerarekin borrokan agertzen da behin
eta berriz, hiltzaile bihurtzen den bakoitzean Deabruak barne-garaipena lortuz.
Bikoiztasunak Dr. Jekyll eta Mr. Hyderen obra gogorarazten du. Baina gaitik al-
dendu barik, originaletik ateratako hurrengo pasarteak gogoan hartzea merezi du,
azaldu berri dudan egoera nahasiaren eredu bihur dadin: [Munstroak hitz egiten
du] When I run over the frightful catalogue of my sins, I cannot believe that I am
the same creature whose thoughts were once flled with sublime and transcendent
visions of the beauty and majesty of goodness. But it is even so; the fallen angel
becomes a malignant devil. Yet even that enemy of God and man had friends and
associates in his desolation; I am alone. Ezin uka ontasuna eta gorroto bortitza-
ren artean mugitzen den izaki honi doktrina kutsua dariola.
Ziur aski, Jainkoari erreferentzia zuzenena egiten dion protagonista
Frankenstein doktorea da. Ez da ahaztu behar Victor Jaungoikoarekin parekatu
nahi izateagatik zigortua dela heriotzaraino, sufrimendurik gordinenarekin. Sort-
zaileak izakiarekin daukan erlazioak kontakizunari zentzu erlijiosoa gehitzen dio.
Beraz, Jaungoikoa istorioan bertan dago, eta berarekin batera, kontrajarrita, Iz-
piritu Gaizkilea. Hitzaurrean Mary Shelleyk zerbait iradokitzen du, eleberritik
doktrina flosofkoren baten aurka jotzen duen ondoriorik ez dela atera behar au-
rresanez abisatzen gaitu irakurleoi. Litekeena da, esaldi honen bidez, zentsurako
-112- -111-Sans Soleil Varios Sans Soleil Varios
epaile zorrotzak saihestu nahi izana.
Victorrek, bere handinahiekin, Jaungoikoaren heriotza bilatzen du. Bizit-
za sortzeko ahalmena eskuratuz gero, gizakia zoriontasunaren giltzaren babesle
bilakatzen da, ez du babesik behar, bere burua zaintzeko gai dela uste du. Vic-
tor Jainkoaren aurkako borrokan garaile irten dela konbentzituta dago lehenengo
momentu batean. Beraz, Jaungoikoaren heriotzak askatasunari bidea irekitzen
dio, bai, baina baita ere gaitz perfektuari, borobilari, krudelari, ilunari. Gaindiezi-
nezko gaiztakeria, heriotzarik gabeko existentziaren jabea, hori da Mary Shelleyk
asmatutako heroi erromantikoaren irudia: Victor Frankenstein doktorea. Helburu
hutsa Jaungoikoa akabatzea baldin bada, zeregina beteta dago. Pertsonak ez dira
jaiotzeko ordua hautatzeko gai, baina honen arabera heriotza kontrola dezakete;
hortaz, esan daiteke bakoitza bere bizitzaren jabe bakarra izan daitekeela.
Ikuspegi hau guztiz galdu barik, gizakia, bizitzaren zoriontasuna irabazi
nahian, heriotza aurreko sufrimendu latzenean erortzen da, ekidin ezinik. Gogo-
rrena da gizaki arduragabe honen ezintasun moralak ondorioak dakarzkiola bere
eskuetatik sortutako errugabeari ere. Hala gertatzen zaio munstroari bere exis-
tentziarekin amaitzea erabakitzen duenean. Izotzez inguratuta erreta hiltzen da,
eternitateko suaren torturarik bizienean bere egunak agortuz. Jaungoikoari erruki
eske desagertzen da, hala ere, noizbait bere hautsek itsaso zabalaren lasaitasun
hotzean deskantsatzeko aukera izan dezaten. Blakek arrazoia zeukan: zerua eta
infernua elkartu egin dira (1).
Batzuen iritziz, Victor esperimentu zientifko arriskutsuaz damutzen de -
nean eta Jaungoikoari erreguka hasten denean, istorioak kale egiten du lotsa-
gabeki. Mary Shelleyk ordura arte literarioki iradokitako ausardia zapuzten du.
Gizadiaren aurrerakuntzari eskainitako fedea suspertzearen eginkizuna handiegia
nabari zaio. Zientziaren ikuspuntu moralizatzaile tradizionalera itzultzen da, ele-
berri kontserbatzaile batekin konformatuz. Idazle harrotasuna desagertu dela di-
rudi, amaieran fkzioari erlijio-morala gailentzen zaionean. Ikusten denez, kontu
teologikoak betidanik izan dira eztabaidagai, Frankenstein edo dena delakoaz ari
garela.
Eleberriaren interpretazioa ikuspuntu feministatik
Mary Shelley zerbaitengatik ezaguna bada, horixe XIX. mendea as-
tintzen zuen aldaketa-giroan (Industria-iraultzaren ondorioz, besteak beste) bere
garaikideen sentipena txertatzea da. Aipatu den bezala, kultura zabala izateaz
aparte, literarioki intertestualitatea menderatzen du. Zientzia eta genetikaren
-112- -111-Sans Soleil Varios Sans Soleil Varios
eztabaidan sakontzean, bere intuizioarekin (irudimen iragarlearekin, nahi bada)
teknika konplexuena metafsika, flosofa bihurtzen du. Baina meritu hau ukatu
barik, irakurle modernoei beti harrigarria gertatu zaie bera bezalako emakume
aurrerakoi batek eleberrien egiturak burutzerakoan, arketipo maskulinoa erabili
izana (Prometeo). Nola azal liteke, aita anarkista eta ama feminista sutsua izanik,
Frankenstein liburuan emakumearen papera? Ezustean, tradizio patriarkalaren
alde egiten du, emakumeak obra honetan amak, alabak, emazteak, zerbitzariak…
gizonen onurarako sakrifkatzen diren “aingerutxoak” dira, pertsonalitate gogor
baten premian daudenak.
Paradoxikoki, bigarren irakurketa batek argitu didan bezala, rol tradi-
zional honen azpian iraultza estalia ezkutatzen da. Frankenstein-ek pertsonaien
paperen barne-aldaketa sakon esanguratsua dakar. Gizonak (Victor Frankenstein
doktoreak) kreat