Fragments de Chérémon. Ouvrage perdu de Proclus. Titre d'un traité de Porphyre - article ; n°1 ; vol.1, pg 309-320

Konstantinos Sathas

Description

Bulletin de correspondance hellénique - Année 1877 - Volume 1 - Numéro 1 - Pages 309-320
12 pages
Source : Persée ; Ministère de la jeunesse, de l’éducation nationale et de la recherche, Direction de l’enseignement supérieur, Sous-direction des bibliothèques et de la documentation.

Informations

• Publié par: BULLETIN_DE_CORRESPONDANCE_HELLENIQUE
• Publié le: 01 janvier 1877
• Nombre de lectures: 12
• Langue: Breton

Extrait

Konstantinos Sathas
Fragments de Chérémon. Ouvrage perdu de Proclus. Titre d'un
traité de Porphyre
In: Bulletin de correspondance hellénique. Volume 1, 1877. pp. 309-320.
Citer ce document / Cite this document :
Sathas Konstantinos. Fragments de Chérémon. Ouvrage perdu de Proclus. Titre d'un traité de Porphyre. In: Bulletin de
correspondance hellénique. Volume 1, 1877. pp. 309-320.
doi : 10.3406/bch.1877.4545
http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/bch_0007-4217_1877_num_1_1_4545FRAGMENTS DE CHÉRÉMON 309
tion en marbre et sous forme humaine du dieu Sabazios qui
soit incontestable. À ce titre je signale le monument de Phila
delphie à l'attention des membres de l'École française que le
hasard de leurs voyages conduirait à Ala-Chéïr.
0. RAYET.
FRAGMENTS DE CHÉRÉMON. — OUVRAGE PERDU
DE PROCLUS. — TITRE D'UN TRAITÉ DE PORPHYRE.
P. 131, 8. Επακτιν, personnage delà démonurgiethéurgique,
le même probablement que Γέπτάκτις de Proclus et de Julien :
ό άναγωγεύς καί ό επτάχτις κατά τους θεολόγους, Proclus, in Ti-
maeum, i, p. 11. Ει δε της άρρητου μυσταγωγίας άψαίμην, ?,ν ό Χαλ-
οαΐος περί τον έπτάχτηα θεόν έβάκχευσεν, άνάγαιν Si' αύτοΰ τας
ψυχάς , άγνωστα έρώ τω συρφετω, θεουργοΐς δε τοις μακαρίοις γνώ
ρισα, Julien, Oratio V ', ρ. 172.
— Απουλνίϊος. Ce que dit Psellus sur Apulée, qu'il excellait en
magie, est confirmé par l'Apologie du môme auteur et par un
autre passage du même Psellus : Δύο δε νίστην άνδρε σοφώ, τας απορ
ρήτους δυνάμεις έζησκνίμένοι, Ιουλιανός ό Χαλδαΐος καί ό Λίβυς Απου-
λτ,ϊος* r,v δ' άρα ούτος [χέν υλικ,ώτερος, άτερος δε νοερώτερος καί
ειποιεν" ό ^έν ούν περίαπτα θειότερος, ώς αν οι εκείνον σερ.νύνοντες
ποιτ^σας, έπάσας δε καί ταις υλαις, τοις {/.έν τας των θχρίων έπέ-
ονισεν όρ[Λας, τάς δε έπισχ^εϊν ουκ ειχεν* Ιουλιανός δε καί επωδών
άτερ καί περια^.μάτων άνεΐλε παντάπασι (Allatius, de quoruïldam
Graecorum opmionibus, p. 177). Une légende conservée par
Saint Anastase le Sinaïte confirme ce que Psellus raconte,
qu'Apulée excellait en magie chaldéenne : Ωσαύτως δε καί ό
Ιουλιανός καί Απολλώνιος καί Πολέϊος (γρ. Απολέϊος) οι ρ,άγοι έπί Δο-
{Αΐτιανοΰ του βασιλέως διαφόρους φαντασίας είργάσαντο, ων μία εργα
σία τοιαύτν) φαίνεται έν τοίς των άρ/αιοτέρων ανδρών δι/,γ-ψασι. Λοι-
[Αΐκής ποτέ νόσου καταλαβούστ,ς την Ρώμνιν καί πάντων σποράοην άπολ-
λυμένων, προΰτρέποντο οι μάγοι ούτοι ύπό τοΰ βασιλέως καΐ τών με
γιστάνων αύτοΟ βοΥ,θήιαι τ*?ι πόλει άπολλυμέν/;. Φ/ισί δε Απολέϊος* FRAGMENTS DE CHÉREMON 310
« έγώ τήν έν τω τρίτω μέρει της πόλεως ένδημήσασαν λοιμικήν φθοραν
καταπαύσω ιε' ήμερων ». Είτα και ό Απολλώνιος' α και έγώ τήν έν τω
άλλω τρίτω μέρει εντός δέκα ήμερων, φησι, καταπαύσω ». Αποκριθείς
παρ' αύτοϊς και πλεΐον έγγίων τω και ό ά*ροθήνιος (γρ. άκροθίνιος)
εφη* α εντός ιε' ήμερων πάσα ή διαβάλω δια της ματαιότητος Ιουλιανός
πόλις άπόλλυται, μη περιμένουσα τήν έξ ημών βοήθειαν* έμοί τοίνυν το
επιβάλλον τρίτον έτερον μέρος της πόλεως εντεύθεν ήδη παυέσθω της
λοιμικής φθοράς». Και δή έπαύθη. Ως ούν λοιπόν παρακληθέντος αύτοϋ
υπό του βασιλέοις, κατέπαυσε και άλλων δύο μερών τό τάχος της νόσου
(Sanctus Anastasius Sinaïta_, Quaestiones, dans la Patrologia
graeca de Migne, vol. 89, p. 526).
— 9. Ιουλιανός. Sur ce Julien Psellus nous donne des détails
importants que je vais réunir ici pour qu'on connaisse mieux
le vrai fondateur de la théurgie néoplatonicienne : Ναι μήν άλλα
και Πορφύριος πολλαχοϋ ypfiTai trt τοιαύτη προσηγορία, προ δε πάν
των οι επί τοϋ Μάρκου Ιουλιανοί (1)' ό μεν γάρ τι πρεσβύτερος ην, ό
δε νεώτερος. Περί δε τοϋ νεωτέρου, ΐνα τι μικρόν έκκόψω τόν λόγον,
και τοιοϋτον έπιθρυλλεΐται φλυάοημα, ως ό πατήρ, έπεί γεννήσαΐ' τούτον
εμελλεν, άρχαγγελικήν ητησε ψυχήν τόν συνοχέα τοϋ παντός προς τήν
τούτου ύπόστασιν, και ότι γεννηθέντα τοις θεοΐς πασι συνέστησε και
ττί Πλάτωνος ψυχνί Απόλλο^νι συνδιαγούση και τω Ερμνί, και Οτι ταύ-
την εποπτεύων εκ τίνος τέχνης ιερατικής έπυνθάνετο περί ών έβούλετο*
και ταϋτα μεν ό εκείνων μϋθος (Annuaire de l'Association pour V en
couragement des études grecques enFi*ance, 1875, p. 216-217).
Των δε τοιούτων ονομάτων τε και δοξών ό έπί Μάρκου Ιουλιανός καθ-
ηγησατο έν επεσιν αύ:ά συγγραψάμενος, α δή και ώς λόγια έφυμνεϊται
παρά των μετά ταϋτα (Ms. (le Paris 1182, fol. 277 verso). Ιου
λιανός δέ τις άνήρ έπί Τραϊανού βασιλέως έν επεσι τα τούτων έξέθετο
δόγματα, ά δή και λόγια φασιν οι τα εκείνων σεμνύνοντες (môme ms.,
fol. 133 verso) (2). Chez Sozomène il y a une autre légende
(1) Proclus dit aussi que les deux Julien furent contemporains de Marc-
Aurèle : τοΓς !π\ Μάρχου γενομίνοις θεουργοΓς. Comment, in Crat y 1 u m, p. 77.
(2) Sur ces deux Julien (le père et le fils) on lit dans Suidas: 'Ιουλιανός Χαλ-
δχΓος, φιλόσοφος, πατήρ του κλη9έντος Οεουογοΰ' έγραψε περ'ι δαιμόνων βιβλία
δ'. ... ανθρώπων δέ Εστί φυλακτήριον προς εκαστον [χόριον, όποΓα τα Τελεσιουργικα
χαλδαϊκά.
'Ιουλιανός b :ον προλεχθεντος υιός, γεγονως 1~\ Μάρκου Άντων'νου του βασι- FRAGMENTS DE CHÉRÉMON 311
sur Julien : λίθον βία λόγου τ?ί χειρί διε'λθεϊν, δ προ τίνων έπί
Ιουλιανώ τω καλου^ένω Χαλδαίω κεκομπολογ^σθαι άκ,"/ικ.οα(1). De Va-
lois en commentant ce passage de Sozomène conjecture
que l'épisode rapporté par Suidas sur Julien est emprunté
à l'Histoire romaine de Dion Cassius (2). On sait que la fin
de cet ouvrage nous est connue par une brève compilation
de Xiphilin, qui fut un des amis et élèves de Pselius. Or dans
ce résumé de Xiphilin Julien est mentionné comme un des
généraux de Trajan contre les Daces (3).
Si nous acceptons le texte de Xiphilin et celui de Pselius
(p. 131) comme justes, il faut admettre que les deux Julien
furent non seulement des magiciens, mais aussi des généraux
qui se distinguèrent pendant cette longue guerre contre les
Daces. Le premier (le père) est le général de Trajan contre
Décébale, il exécuta le stratagème mentionné par Dion Cas
sius; le second, son fils, général de Marc-Aurèle, se distingua
contre le même ennemi par les faits que rapportent Suidas et
Pselius. D'après le récit de ce dernier, il paraît que Julien le
théurge commandait la Legio fulminatrix.
Le cardinal Angelo Mai a découvert dans la Bibliothèque
* έγραψε και αυτός Θεουργικα, Τελεστικα, Λόγια δι' έπων, και όσα αλλά της
τοιαύτης επιστήμης κρύφια τυγχάνουσι. "Οτι τοΰτόν φασι, δίψει ποτέ καμνόντων τών
'Ρωμαίων, εξαίφνης ποιήσαι νΐφη τε Ιγερθήναι ζοφώδη κα'ι ό'μβρον άφεΓναι λάβρον
άμα βρονταΓς τε κα'ι σελασιν Ιπαλλήλοις, και τούτο σοφία τινι Ιργάσασθαι Ίουλια-
νόν οί δέ φασιν "Αρνουφιν τον Α'ιγύπτιον φιλόσοφον τόΰτο πεποιηκέναι το θαυμάσιον
(ν. Ιουλιανός, "Αρνουφις).
(1) Historia ecclesiastica, I, XVIII.
(2) Romanis multibus sili laboranlibus pluviam elicuit, ut scribit Suidas ex
D ion e, ut opinor.
(3) Ό γαρ 'Ιουλιανός Επιταχθείς δπο τοϋ αυτοκράτοοο; τω πολεμώ τάλλα τε
παρασκευάσατο ευ και τους στρατιώτας τά τε Ιαυτών σώματα και τα των Ικατον-
τάρχων Ιπι τας ασπίδας έπιγράψαι Ιχίλευσεν, Γνα εμφανέστεροι ο" τι άγαθον αυτών
ή κακόν ποιοϋντε^ γίνωνται' συμβαλών δε Ιν ταΓ: Τάπαις το"; πολεμίοις πλείστους
αυτών άπέκτεινεν ?ν οΐς κα'ι Ουεζίνας, τα δεύτερα μετά Δεκέβαλον έχων, Ιπειδη
ούκ ηδυνηθη διαχυγεΓν ζών, πε'πτωκεν εξεπίτηδες ώς και τετελευτηχοις" κάκ τούτου
λαθών της νυκτός έφυγε. Δείσας ουν ο Δεκίβαλος μη ΙπΊ τα βασίλεια αύτοϋ ο?
"Ρωμαίοι άτε κεκραττ,κότες όΐμη'σωσι, τά τε δένδρα τα !-' αύτοΓς οντά έ'/.οψε, και
τα όπλα τοΓς στελέχεσι περιέθηκεν, ?να φοβ^Οε'ντες, ώ; κα\ στρατιωτών όντων, ανα-
ν ο κα'ι εγενετο (Dion Cassius, LXVII, 10). 312 FRAGMENTS DE CHÉRÉMON
Vaticane deux opuscules stratégiques de Julien le jeune; on
peut aisément y voir que le théurge consultait l'astrologie
chaldéenne pour conduire son armée. (1)
Les néoplatoniciens et surtout Proclus et Damascius citent
très-rarement leur théurge par son propre nom (2); ils préfèrent
l'appeler simplement ό θεουργος. Une partie des oracles chal-
déens mis en vers par ce théurge sont conservés et com
mentés par Psellus (Εξγ'γ·/ισις εις τα χαλδαϊκα "λόγια — Εκθεσις κε-
φαλαιώδτ,ς και σύντομος των παρά Χαλδαίοις δογμάτων: Migne, Pa-
trologia graeca, vol. 122, p. 1123-1154).
— 15. Επ' απόρου, il faut corriger έπταπόρου d'après l'oracle
chaldéen :
Μϊ,(δέ) κάτω νεύσν,ς, κρημνός κατά γης υπόκειται
έπταπόαον σύρων κατά βαθμίδος.
Voyez le commentaire de Psellus sur cet oracle (Migne, ib
idem, p. 1132).
— 16. Κρεμνώ σκύβαλον, d'après l'oracle chaldéen :
Μ/,δέ το τις ΰλης σκύβαλον κρημνω καταλείψ^ς.
— 23-24. Psellus en parlant d'Abraham (3) , qu'il appelle
le second, comme d