Nasawing Pagasa
Informations
| Publié par | onjey |
| Publié le | 08 décembre 2010 |
| Nombre de lectures | 89 |
| Langue | Tagalog |
Extrait
The Project Gutenberg EBook of Nasawing Pagasa, by Angel de los Reyes This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.net
Title: Nasawing Pagasa Author: Angel de los Reyes Release Date: November 15, 2005 [EBook #17070] Language: Tagalog Character set encoding: ISO-8859-1 *** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK NASAWING PAGASA ***
Produced by Tamiko I. Camacho, Pilar Somoza and the Online Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net (This file was made using scans of public domain works from the University of Michigan Digital Libraries.)
ANGEL DE LOS REYES
KASAYSAYANG TAGALOG ¡¡NASAWING PAGASA!!
ITÓ RIN ANG NAPALATHALA SA PAHAYAGANG "ANG DEMOCRACIA" NOONGABRILÑG 1910
NA NILAGDAAN ÑG "MULAWIN" NAGKAROON ÑG MGA PAGBABAGO AT INAYOS ANG KAMALIAN MAYNILA KAPULUANG PILIPINAS 1912
¡NASAWING PAGASA! KASAYSAYANG TAGALOG KASAYSAYANG NAPALATHALA SA PAHAYAGÁNG AN"G DEMOCRACIA" NOÓNG ABRIL ÑG1910NA NILAGDAÁN ÑG "MULAWIN".NAGKAROÓN ÑG MGA PAGBÁBAGO AT INAYOS ANG NAGÍNG KAMÁLIAN. SINULAT NI ANGEL DE LOS REYES KUMATHA ÑG MGA KASAYSAYANG"ANG DIYOSA INÉNG"KRIST"¡ONG MAGDARAYA!" "¡IMBING KAPALARAN!" "¡PARUSA ÑG DIYÓS!" "H¡INAGPÍS NI LOLENG!"AT"¡TAYO AY MAMUNDÓK!" MAYNILA, K.P. LIMBAGÁNG "ESFUERZO OBRERO" 1912
LAHAT TUNGKOL PILIPINO AY DAPAT BUMASA ÑG BABASAHING TAGALOG
Bahag-hari niGerardo Chanco. Sa Tabí ng̃ Bang̃ín "José Maria Rivera. Higanti at Pagsisisi "Honorato H. de Lara. ¡Duwág! "Gerardo Chanco. ¡Imbing Kapalaran! "Angel de los Reyes. ¡Halina sa Lang̃it! "Gat-Dusa. Ang Mananayaw "Ros. Almario. ¡Tadhana! "Democrita P. Antonio. ¡Sawíng Pagasa! "Bb. Francisca Laurel. Larawan ng̃ Pagirog "Simplicio Flores. ¡Waláng Diyós! "Honorato H. de Lara. ¡Pinatatawad Kita! "Matanglawin. ¡Parusa ng̃ Diyós! "Angel de los Reyes. Buhay "Aurelio Tolentino. ¡Enchang! "Honorato H. de Lara. ¡Kristong Magdaraya! "Angel de los Reyes.
Páhiná 1
Páhiná 2
Pang̃arap ng̃ Buhay "Simplicio Flores. Mg̃a Anak-Bukid "Ros. Almario.
Inyong paghanapin sa mga aklatan at makabibili sa makákayanan upang huwag kayóng tamaa't masaktan sa mga kasunód na palo at uñgal.
TALAAN NG NILALAMAN MGA PAGUNITA NA DAPAT NUYNUYIN SA MAGLÍLIWALÍW SA Bayan ng̃ Antipulo ANG MGA PUMÁPATÁY SA Kalulwá ñg Bayan MABUTI KANG TAO NGUNI'T Masama kang Kristiyano ¿SINO ANG NATUMPÁK? Kayó nga ang humatol SA KINAÚUKULAN ¡Maaliwalas ang daan ko! PANGUNANG SALITA NI AMADO JACINTO ̃ ¡NASAWING PAGASA! Kasaysayang Tagalog PARAÑGAL SA KUMATHA ÑG ¡NASAWING PAGASA!
SA MAGLÍLIWALÍW SA Bayan ng̃ Antipulo Anim na binibini ang nang̃akálupasay sa lilim nang isáng puno ng̃ manggá sa bayang Antipulo nang taóng nagdaan. Pawa siláng magágandá; pawa siláng mahíhinhín; ng̃uni't ang katakátaká, ang apat ay nakátawa at ang dalawá ay nakásimang̃ot. Sa lihim kong pagsísiyasat ay naunawa kong kaya palá gayón, ang apat ay nakápagdalá ng̃ mg̃a babasahing Tagalog at ang dalawá ay nakalimot. Walang pagáalinlang̃an na yaóng di nakápagbaon ay siyáng nakásimang̃ot, pagka't wala ng̃ masaráp na aliwan sa bayan ng̃ Antipulo na para ng̃ magbasá ng̃ aklát. Maligo, pagkatapos ay magduyan, bago magbasá ng̃ aklat: iyán ang buhay mayaman. Kaya kayóng maglíliwalíw sa Antipulo, nang huwág kayóng sumimang̃ot pagdatál doón, ay magbaon kayó ng̃ Pinatatawad kitá!, Ang Mananayaw, Mga Anák Bukid, ¡Duwág! Sa tabi ñg bañgin, ¡Tadhana!, Halina sa Lañgit!, ¡SAWÍNG PAGASA! ,Larawan ñg Pagirog, Pañgarap ñg Buhay, ¡Walang Diyos!, ¡Higanti at Pagsisisi!, ¡Enchang!, ¡Kristong Magdaraya!, ¡Parusa ng̃ Diyós! ¡Imbing Kapalaran! Bahág-Hari, ¡MILAGROS! atLihim na pagluha! Sa gayón, tang̃i sa maáalíw ninyó ang inyóng sarili ay makatútulong pa kayó sa masisikap na kawal ng̃ pagpápalaganap ng̃
Páhiná 3
Páhiná 4
wikang minana natin.
ANG MGA PUMÁPATÁYSA Kalulwá ñg Bayan Masaráp ang wikang Ingglés, ang turing ng̃ Ingglés; lalo na ang wikang Kastila, ang saló ng̃ Kastila; lalo pa ang wikang Pransés, ang habol ng̃ Pransés, palibhasa'y para-para siláng may damdamin at marunong magmahál sa mg̃a kalulwá ng̃ kaníkaniláng bayan, na alinsunod sa mg̃a pantás na sinásamba ng̃ marami, ang wika, ay siyáng kalulwá ng̃ bayan. Ng̃uni't ... sa bibíg ng̃ ilang mg̃a Tagalog, ay hindi ganitó ang namúmutawi. ¡Katiwaliang lahát at balót ng̃ mg̃a kahang̃alán ang lumálabás! Pawáng kapalaluan na anyá'y masaráp ang wikang Kastila at Ingglés kay sa wikang Tagalog kaya't ni di ko tinitisod ang mg̃a katha dito, ng̃uni't masdán mo ang aking mg̃a nobelang Ingglés at Kastila ay hindi na mabilang. Iyán ang mg̃a kaaway ng̃ bayan; pagka't silá ang pumápatáy sa kalulwá nitó. Dahil sa kayabang̃ang masabing sila'y g .... nakaiintindí ng̃ wikang dayo, ay ipinagpápalít na, ang kaniláng dan ̃ál ¡Mg̃a kamánunulát! ¡Kahabághabág ang ating katayuan! ¡Sa lahát ng̃ sandali'y nakaumang sa ating mg̃a ulo ang tabák ni Damokles; nanunuláy tayo sa pang̃anib na guhit ng̃ mg̃a batás; kalaban natin ang mg̃a dayuhan at sampu ng̃ kalahi, ay kalaban pa rín!...
MABUTI KANG TAO NGUNI'T Masama kang Kristiyano
—¿Bakit? ng —¡Mangyari ay umáasa ka sa panghíhirám ng̃ bagong aklát!Mabuti kang tao ̃, pagka't nabasa mo na halos lahát nobela sa kahíhirám, ng̃uni'tmasama kang kristiyano, pagka't pinápatáy mo ang mg̃a kumatha at nagpalimbág at ayaw kang bumilí ng̃ iyó, gayóng pinagkagastahán nilá. ¿Saán mabubuhay ang kuto, kung hindi sa ulo? —¡Kung ayaw kang magpahirám ay huwág! ¡Kay dami mong rekubeko! ¡Pag ikáw namán ang nanghirám sa akin, ay tatawagin kitá ng̃ TUSO, pagka't para mo ríng tinuso ang kuwartang ibinilí ko, na nabasa mo ang aking binayaran ng̃ di ka nagkagastá!... Ganyán ang taltalan ng̃ dalawáng magkaibigan, kaya't ikáw na bumábasa, upang huwág tawaging TUSO ó MASAMANG KRISTIYANO, ay bumilí ká ng̃ mg̃a kasaysayang: "¡HALINA SA LAÑGIT!" niGat-Dusa: "¡SAWÍNG PAGASA!" niBb. Francisca Laurel; "¡DUWAG!" niGerardo ChancoL" :ARAWAN ÑG PAGIROG" niSimplicio FloresS:" A TABI ÑG BAÑGIN niJosé María RiveraI¡" ;MBING KAPALARAN!" niAngel de los Reyes; "TADHANA!" niDemocrita P. " Antonio ";¡WALANGDIYÓS!" niHonorato de Lara: "¡PARUSA ÑGDIYÓS!" niAngel de los Reyes; "MGAANAK-BUKID" niRos. Almario;P "AÑGARAP ÑGBUHAY" niSimplicio Flores; "¡ENCHANG!" niHonorato de Lara; at "¡KRISTONG MAGDARAYA!" ni Angel de los Reyes.
¿SINO ANG NATUMPÁK? Kayó nga ang humatol Si Petra at si Petring ay magkapatíd. Minsáng nalálapít ang Paskó, ay binigyán silá ng̃ kaniláng amá ng̃ muntíng halagá upang magugol sa dakilang araw. Si Petra ay ibinilí ang kanyáng bahagi ng̃ isáng hikaw, at si Petríng ay pawang babasahing tagalog ang pinakyáw. Dumatál ang araw ng̃ paskó, at gaya ng̃ karaniwan, ay nagdalawán ang dating mag-kákaulayaw. Sa dampa ng̃ magkapatíd ay mayroón díng mg̃a panauhin. At ¿anó ang naisalubong ni Petra? ¿Naipagparang̃alan bá ang kanyáng hikaw? ¡Hindi! Subali't si Petríng ay naipagmalakí niyá ang kanyáng mg̃a aklát at tang̃ing nakápagsabing "Mamiyang hapon na kayó umuwi at tayo ay magbasá nitóng masasaráp na kasaysayang bagong labás ..." Kayóng bumabasa nitó, ay inyóng hatulan kung sino ang natumpák: ang hiyás na nagagamit ng̃ isáng tao lamang ó ang aklát na pakíkinabang̃an ng̃ marami ang lalong mahalagá, Kauntíng pagkukuro ang inyóng papaghariin. Tutupín ninyó ang inyóng mg̃a puso at siyáng magsasabing: mahalagáng pagaari ang mg̃a aklat kay sa hiyás na nawawala. Sa tahanan ng̃ isáng matalino, ay aklát ang matátagpuan; ng̃uni't sa tahanan ng̃ isáng mangmáng ay pawáng hiyás ang palamuti. Dahil doo'y magipon kayó ng̃ mg̃a babasahing tagalog upang mapabilang kayó sa mg̃a pantás.
Páhiná 5
Páhiná 6
Páhiná 7
SA KINAÚUKULAN ¡Maaliwalas ang daan ko! Suriin natin ang ugali ng̃ umanó'y mg̃a bantóg at pahám na manúnulát. Ayaw siláng makariníg na mayroóng makata; ayáw siláng makakita na mayroong bagong kasaysayan, at pauulanin na nilá ang pula, lubha pa't isáng maliít ang sumulat. Sasabihing iyán ay mali, walang kabuluhan; at sayang lamang ang ipinagpalimbág. Palalo at pang̃ahás ang gumawa niyán, huwág na di masabing siyá ayautor. awng mga ¡Kaaawãmanúnulát! ¡At silá daw ay mg̃a kawal sa pagpápalaganap ng̃ wikang tagalog! Kung sa habang panahón ay ganyán ang aasalin nilá, ay sumpa ng̃ bayan ang kaniláng maáantay. Sa kaniláng pakikipagkapwa ay doon lamang uusbóng ang pagmámalasakitan ng̃ mga ma ng p ̃ kata ilipino, na, tang̃ing daan ng̃ ikátatanyág ng̃ masaráp na wika ni Balagtás. Kung sa akin silá hahadláng ay itutulak ko silá ng̃ dalawáng kamáy at bubulyawán kong: ¡Maaliwalas ang daan ko! ¡Nakikita ko ang aking nilálakaran! ¡Tanglawán ninyó ang inyóng landasin at di ko kailang̃an ang inyóng ilaw! ¡Manipís mán ang aming mg̃a katha ay piniga namáng tunay sa aming sariling isipan at di naming ninakaw sa isipan ng̃ mg̃a makatang kastila, ingglés, pransés, at ibá pá! ¡Mura mán ang aming mg̃a aklát ay madali namáng maubos at di ináamag sa mg̃a aklatan!
Páhiná 8
Páhiná 9
Páhiná 11
PANGUNANG SALITA ̃ Ang munti kong kaya at maiklíng pagkukuro ay minarapat ng̃ mahál kong kaibigang Angel de los Reyes na magbigáy ng̃ Pang̃unang Salita dito, sa kanyáng bagong aklát na maliit, na noóng araw ay napalathala na sa páhayagang "ANG DEMOCRACIA";̃ ngn yot niwagak ognã at kung bagamánbagong aklát ay sapagka't ng̃ayón lamang naipalimbág at di na paputól-putól. Walang alinlang̃an akóng nayag sa hilíng ng̃ aking kaibigan, nang̃iti ako ng lihim ng̃ ito'y sabihin niyá, at naibulong ko sa ̃ sarili na siya'y sadyang matalino sapagka't totoóng maalám na magbagay-bagay: nababatid niyáng sa isáng maiklíng aklát, ay isá namáng maiklíng isip na lamang ang dapat mag-ukol ng̃ mg̃a palagay at paghahaka. At dahil diyán, ay sisimulán ko ayon sa makákaya, ang paglalahad ng̃ aywán kung tumpák na aking mg̃a pagkukuro tungkól sa kanyang katháng itó. Sa ganáng akin, ang mátutunghayán ng̃ayón ng̃ mg̃a mambabasa ay isáng aklát na mainam, isang aklát na dapat bigyán ng̃ papuri, hindi dahil sa itó'y nakáwiwili lamang basahin kundi alang-alang pá sa wagás at maníngníng na damdamin ng̃Páhiná 12 kumatha: ang maalab niyáng nasang ang dukha ay igalang at masugpu ang ugaling hanggáng ng̃ayon ay umiiral pa sa ibá, at kung minsán ay sa dukha rín, na inuuna ang salapi bago ang lahát; minámahál na higít sa puri, sa dang̃al, sa katungkulan at wastong ugali. Ganyáng-ganyán ang asal na makikita natin sa mag-amá ni Tuníng sa Kasaysayang itó, na bagamán mahirap ang búhay, nang mahulí ay ayaw na silá sa kapwa nilá mahirap at ang ibig ay ang mayaman, dahil sa may nakápang̃ibig lamang na isang masalapi kay Tuníng at ito'y si Ruperto. At ang kasuklám-suklám na nagíng bung̃a ng̃ kasabikáng itó sa pilak ay ang pagkatapon ng̃ anák ni Osong, ang binatang unang inibig ni Tuníng, pinaglagakan ng̃ boo niyáng pagkábabai at hanggáng sa nagbung̃a pa ng̃a. Datapwa't kay Tuníng, ay nagíng bula ang salitangpuriatkatapatansa haráp ng̃ yaman ni Ruperto, kayá't dito si á na akasál sa wakás, a ón si Oson a di namán tumatan i sa a tu ád n ̃ kan án ta át na an ̃akó at wa ás
ná pagibig. Si Osong na parang sinasakal ng̃ mg̃a daliring bakal ay hindi nakatiis at nang araw ng̃ pagkakasál ay nagdamít-pulubing naparoón sa bahay ng̃ kasayahan nilá Tuníng at ni Ruperto na dalá ang larawan ng̃ kanyáng bunsóng na sagíp sá ilog, at nangPáhiná 13 makita ni Tuníng na yaón ang kanyáng anák ay hinimatáy na bigla, bago humingí ng̃ tawad kay Osong at hanggáng sa nalagót ang hining̃á. Samakatwíd ay oo't nagsisi ng̃á si Tuníng kayá't huming̃í pa ng̃ tawad sa pinagtaksilán niyáng binata, subali't dí dahil dito'y hindí siyá matatawag na babaing salawahan at tampalasan lalo pa't isasagunita ang pagkákatapon sa tunay na ng dugó ̃ kanyáng pusó. Kung ang gayóng ginawá ng̃ babaing ito'y oo't napatatawád ng̃ Diyós, sa mg̃a tagá-lupa'y waláng makapagpapatawad marahil. Sa haráp ng̃ ganyáng paglálarawan ng̃ kaibigan ko, ay labis niyáng ipinakilala ang lubós na kabagsikán ng̃ salapí na waláng dí naituturó sa tao, pati ng̃ lalóng kasamasamaan. Subali't ¿ang hang̃ád kayá ng̃ mahál kong kaibigan sa paglalarawang itó ng̃ nakáririmarim na ugalí ay upang pulutin namán itó ng̃ mg̃a mambabasa? Kayóng tumútungháy ng̃ayón ang makásasagót, at kayó rin namán ang dapat makábatid sa túnay na layon ng̃ ¡NASAWINGPAGASA! Gayon man ay sasagot din ako ng̃ para sa akin. Ang mithí ng̃ aklát na itó ay walá ng̃áng ibá sa warí ko, kundí ang turuan ang mg̃a dukhá sa pagpapakárang̃al sa kaniláng sarili, sapagkát kung ang mg̃a dukhá'y marang̃ál, kung ang lahát ng̃ dukha'y hindi nagbibili ng̃ puri ni napaaalipin saPáhiná 14 salapí, ang mg̃a mayáyaman ay hindí maaaring magpákatayog-tayog na para ng̃ madalás nating mapánoód ng̃ayón. Ang isinasamá ng̃ mg̃a mayayaman ay na sa mahihirap, at ang isinasamá ng̃ isáng pamahaláan ay na sa pinamamahaláan dín. Iyán ang mg̃a katótohanang kailán má'y dí magkakabula at dapat dasalín ng̃ bawá't tao; katótohanang aywán kung kanino ko unang nadiníg o nabasa at ng̃ayo'y inankín ko na tulóy pagka't nakilala kong tapát. , mga m asa Kayá ng̃a ̃ ambab , upang makinabang ang kumathá nitóng ¡NASAWINGPAGASA! sa kanyang mg̃a ginugol na pagod sa pagsulat ng̃ kasaysayang itó ay pagaralan sana ang huwág magbilí ng̃ puri at isagunitangna sa kupurihán ang tunay na halagá ng̃ tao at wala sa kayamanan. Kung magkakagayón, siyá at akó'y maghahandóg sa inyó ng̃ masaganang pasalamat, palibhasá'y siyáng túnay na adhiká ng ap ̃ t át kong katoto. Amado Jacinto.
Malabón, Rizal, 1912.
Dahil sa kagahulán sa panahón at dahil sa kakulag̃an pa sa ng̃ayón ng̃ mg̃a gagamitin, ay hindi nasunód ang mg̃a tuldík na nasa orihinál.
Páhiná 15
Páhiná 16
¡Nasawing Pagasa! I Mapangláw ang lahát, ang gabí'y tahimik at ang buwán noóng dapat nang sumilip, nagtatago pa rí't sa sangkatauhan ay nagmámasung̃it bitui'y gayón dín at nakíkiwang̃is. Ni isáng himutók walang mapakinggáng sukat gumambala sa katahimikan; ¡oh, ang aking lahi!... payapangpayapa sa kanyáng hihigán habang nawíwili ang mg̃a kalaban. Huni ng̃ kuliglíg, tinig mán ng̃ ibon ay kapanglawan dín, dinadalit noón; mg̃a makata mán, siyáng tinutula ng̃ sandalíng yaón ang sungit ng̃ pangláw, lagáy ng̃ panahón. ̃ Anó pa't ang lahát ay yapús ng lumbáy ̃ hihip mán ng̃ hang̃in, mandi'y palaypalay; habagat má'y salát at pawáng dalita, ang balitang tagláy na kung pakikinggán ay taghóy na ¡ay!... ¡ay!... Subali't sa isáng maralitang dampa sa bayang Malabóng saksí ng̃ pagtula: nagáalimpuyó, ang lugód, ang sayá, ang galák, ang tuwa sa piling ng̃a noóng dalawáng nunumpa. Itó ay si Tuníng na piling alindóg kapiling ng̃ kanyáng tang̃íng iníirog, pang̃ala'y si Osong na lipi ng̃ dukha't di lahing matayog at binatang Udyóng na ulilang lubós. Payapa ng̃á silá, sa pagkákaupo g pagsu siyáng ináani; galák n ̃ yo, pinagúusapan, ang ikárarangál ng̃ kaniláng puso na ganitóng saád nang minsáng mahinto: «Kay damot mo namán,» kay Osong na sabi, «isáng halík lamang, itulot mo kasi, nang ako'y maalíw at nang magkaroón ng̃ isá pang saksí!...» «¡Ayáw ko! ¡ayáw ko!...» kay Tuníng na tanggí. «¡Halina irog ko!» «¡Ayaw ko! ¡ayaw ko!...» «¿Diyata't ayaw ka?» «¡Talagáng totoó!» «¡Halina! ¡halina! ¡isáng halík lamang!...» «¡Kay ulitulit mo!» «¡Isáng halík lamang!...» «¡Tawad ko sa iyó!» «¡Ah! at iyán bagá, ang lagi mong turing na lubháng dalisay pagibig sa akin ... ¡Ikáw ang bahala!... kung natuto akóng sa iyó'y gumiliw magisá sa dusa'y matútutuhan din ...» «¡Nagtampó na namán!...» «¿Sino bagáng puso
Páhiná 17
Páhiná 18
Páhiná 19
ang makababatá ng̃ asal mong liko?» «¡Huwag kang magalit! ang ginagawa ko, ay mg̃a pagsuyo ...» «Pagsuyo sa iyó; sa aki'y panghapo ... Ikáw ang bahala, ako'y mapagtiís at ipatay mo mán ang lahát ng̃ sákit ay tatanggapín ko; ng̃uni't ang hiyain, ang isáng ninibig libong kamataya'y labis pa ng̃ tamís ...» «¿Hiniya ba kitá? ¡Di ko ginagawa!...» «¿Ginaganáp ng̃ayó'y di bagá paghiya?» «Hindi, aking giliw, at ang aking puri ang nagugunita na baka kung ...» «¿Kulang bang tiwala?» «Di lamang sa gayón,» «¿Sa anó pang bagay?» «Katungkulan naming maging̃at na túnay, at ang unang halík, ang katimbang noó'y sampu nitóng buhay sa pagka't daig pa, ang gawáng pakasál. ¿Hindi bagá Osong?» «Tapát ang turing mo, at ang pagkakasál ay pakitang tao; subali't ang halík, saksíng akin ikáw, at akó ay iyó, kaya itulot na; halina irog ko ...» Iláng pang «¡Ayaw ko!» at iláng «¡Halina!» bago pinagusap ang labing dalawá; tumunóg ang halík; nilimot na yatang silá'y may hining̃á na dapat malagót sa daratning dusa. Hayán ng̃a ang tuwang nag̃hari sa puso ng̃ dalawáng yaóng isá sa pagsuyo, kaya ang paalam ng̃ ating binatang anaki ay biro: «¡Sarili na kitá, búhay má'y mapugto!...»
II Nang isáng umaga'y sa pangpang ng̃ ilog ay may nakaupóng binatang malungkót: itó ay si Osong; g kanyáng inaalíw ang dusa n ̃ loób sa pagkákawalay kay Tuníng na irog. At ang naglalaro sa kanyáng isipa'y ang dilág ni Tuníng na gayón na lamang, minsáng mapadagok;
Páhiná 20
Páhiná 21
minsáng mapang̃iti at ipinagsaysay: «¡Oh, anóng gandá mó, aking paraluman!...» Subali't nabigláng nabakás ang lungkót sa masayáng mukháng nagulap ng̃ lubós: «¡Ay, palad na sawi!... ¡Oh, buhay ng̃ dukha!...» sunód na himutók, «sa dusa ni Tuníng, ikáw ang managot ... Kung akó'y mayama't sagana sa pilak tatanuran siyá sa baníg ng̃ hirap, hanggáng sa sumilang ng lubháng hinahon ang unang bulaklák ng aming pagsintáng dalisay at wagás.... ̃ ¡Ay, Tuníng kong irog, di ko kasalanan na sa iyóng dusa'y di ka madamayan; ang karukhaan ko, ang dapat sisihi't dapat managutan at oh, anóng sakláp, dustáng kapalaran ...» Sandalíng tumigil at kanyáng námalas ang dalawáng ibong naba sa bayabas, na sabáy umawit; yaóng kanyáng dibdib ay halos mawalat sa pananaghili sa ibong mapalad. Saká nang magsiping ng̃ lubháng payapa mg̃a titig niyá'y di tumagál yata't mulíng naghinagpís: «Mapalad pa siláng may ganáp na laya at hindi gaya kong may sumásansala ... At kahi't mán silá'y walang pagaari ginapas namá'y pawáng luwalhati; dí gaya ng̃ taong ang binabaníg má'y maraming salapi ay lumuluha rin ng̃ dusa't pighati. At ¿anó ang yamang sadyang hinahanap sa akin ng̃ amá ni Tuníng kong liyág? ¡isáng talinhaga! at di niya talos: sa Sangmaliwanag ang puri ng̃ tao, ang mahál sa lahát. Hangád niya'y pilak, kahi't mang̃ulimlim ang dang̃ál ni Tuníng na sinta ko't giliw; wala sa gunitang lalong mahalagá sa yaman mang alín ang dang̃ál ng̃ tao kung lubháng maningning. ¡Oh, taksíl na pita sa dang̃ál at yaman, ang nililikha mo'y laksang kamatayan; kung hindi sa iyó, disi'y kapiling ko si Tuníng ng̃ buhay at kasalosalo sa pinggán ng̃ lumbay!... ¡Oh, buhay ng̃ buhay, Tuníng ko at lugód... na sa karukhaan, ang sukal ng̃ loób na ating sinapit; libong kamataya'y masaráp pa irog huwág lang mariníg ang iyóng himutók!... Palasóng may lason ang nakákaanyo ng̃ dusang sa dibdib ng̃ayó'y pumapako, tuwing mabúbuklát sa a ng klát ̃ isip ang pagkasiphayo ng̃ banál na layong núnukál sa puso. At magmulá rito'y aking nakikita
Páhiná 22
Páhiná 23
sa baníg ng̃ hirap ay nagiisa ka; waláng dumadamay, at kung pumapasok ang mahál mong amá sa iyóng pagdaíng ang tumbás ay mura. Naririníg ko ring kanyáng inuulit ang pagalipusta sa palad kong amís: ¡sa aba ng̃ dukha!... at nananariwa sa puso ko't dibdíb ang pagtabóy niyáng kapaita'y labis. At námamalas ko, ang lubháng masakláp, luhang mapapaít sa matá mo liyág, di anóng gagawín sa itó ay utos ng̃ masamáng palad pawang pagtitiís ang gawíng kalasag. Ibalita lamang sa tapát mong giliw kung makaraan ká, sa gabíng madilím, upang matalós ko kung ano ang bunga ng pagsinta natin ̃ ̃ at kahi't malayo'y kapalaran ko rin. At kung napapako ikaw sa dalita higit pa sa riyan, itong umaaba sa tapat kong puso, at ang bawa't patak ng̃ perlas mong luha ay timbang ng̃ buhay kung manaw sa lupa. Dito napahinto't kanyang napanood yaong isang kaban na tang̃ay ng̃ agos, at pinagsikapang iyahon sa pangpang ng̃ upang matalos na baka may lihim doong natutulos. At ¡oh, anong gitla nang kanyang mamasdan na bangkay ng̃ isáng bagong kasisilang!... tumang̃is ang puso; nagluksa ang dibdib at ipinagsaysay na: «¡Baka ng̃a itó, ang anak kong hirang!» Kanyang ikinubli doon sa pangpang̃in, pumasok ng̃ bayang may ing̃at na lihim at nakibalita; sa tinanongtanong ay kanyang nalining na ¡itinapon ng̃a ang anak ni Tuning!... Lalong nagibayo, lagablab ng̃ poot, ang daing at sumpa'y di malagotlagot «¡Inang walang puso, ng rog Tuning na nagtaksil sa anak ̃ i dapat kang mamatay, dapat kang matapos! Diyata't masarap sa puso'y matamis anak mo'y pataying sa ilog ihagis, maturan na lamang ikaw ay dalagang may puring malinis, nang upang giliwin ng̃ bagong ninibig..... ¡Oh, taksil na sinta! ¡pusong magdaraya! ¡oh, hang̃ad sa yaman! ¡inang walang awa! pananagutan mo, sa harap ng̃ Diyos ang masamang gawa't may araw din naman kaming mabababa!....» At kanyang hinagkan ang bangkay ng̃ bunso kasunod ang patak ng̃ luhang natulo, «¡Oh, sawi kong supling!.... ¡di ko kasalanan ang pagkasiphayo managot ang iyong inang walang puso!...»
Páhiná 24
Páhiná 25
At kanyang kinalong ng̃ hanggang sa bayan upang ipakuha ng̃ isang larawan; subali't ang loob ay di mapanatag kahi't bahagya man; ang daing at sumpa'y walang katapusan....
III Sa ilog ding yaon na kinasagipan ni Osong ng̃ kanyang bunsong minamahal, ang magamang Tuning minsan ay nagaliw sa masayang pangpang na siyang sumaksi sa lihim ng̃ buhay. «Talusin mo irog» ang turing ng̃ ama, «sa panukala ko, kung hindi nayag ka, disin hanggang ng̃ayo'y g usa lumalagok ka pa ng̃ luha n ̃ d at di lumalasap ng̃ mg̃a ginhawa. ¿At di mo ba tantong sa buhay na ito: salapi, salapi, ang Diyos ng̃ tao? ¿Bakit ka iibig sa hang̃al na Osong na dukhang totoó gayong may mayamang iirog sa iyó?» «¡Ama ko! ¡ama ko!» ang saad ni Tuning, «¡kay inam ng̃a pala ng̃ inisip natin! salamat Diyos ko at ang mayayamang ninibig sa akin ay hindi natalos ang nangyaring lihim ...» «¡Talaga! ¡talaga» ang sa amang tugon, «daig ang nagtiyap ng̃ pagkakataon, ¿at aling pang̃ahas dilang sinung̃aling magsasabi ng̃ayong ikaw ay naglaho sa tangkay kahapon? Para din ng̃ dati ang tindig mo't bikas, katutubong ganda'y lalo pang tumingkad; pagmasdan mo iyang halamang nilikha ng̃ Hari ng̃ lahat, pawang yumuyuko sa taglay mong dilag. Sa mabining agos ikaw ay makinig may ibinubulong na masayang awit, pag an saksi ng̃ h g̃a sa iyong himalang inimbot na dikit na waring pinilas sa ganda ng̃ lang̃it.
Páhiná 26
Páhiná 27
© 2010-2024 YouScribe