La lecture à portée de main
Description
Informations
Publié par | chopendoz |
Publié le | 18 mars 2013 |
Nombre de lectures | 68 |
Langue | Français |
Poids de l'ouvrage | 4 Mo |
Extrait
La gwerz du prêtre Maugwenn
Pierre-Yves QUEMENER
Pour l’historien des mentalités, les
gwerziou constituent une source par-
ticulièrement intéressante car, à la
différence de nos autres sources do-
cumentaires qui reflètent générale-
ment la pensée des élites, ces com-
plaintes bretonnes offrent un excel-
lent témoignage des mentalités po-
pulaires en Bretagne sous l’Ancien
Régime.
Celle que nous vous présentons ici
nous est connue sous trois versions
différentes. Elles ont toutes les trois
été collectées par François-Marie
Luzel dans les années 1840-1850
mais une seule de ces versions avait
été publiée jusqu’à présent : il s’agit
1du manuscrit 3342 de la BnF, re-
transcrit en 1995 dans le tome 201-
2202 de Hor Yezh . Laurence Ber-
thou-Bécam en a donné une traduc-
tion française, que nous avons re-
3produite ci-dessous. Les deux au-
tres versions connues sont conser-
vées à la Bibliothèque Municipale de
4Quimper et à la Bibliothèque de
5Rennes Métropole .
1 Belek Maugwenn, Manuscrit Naf 3342, folios 527r-528r, Biblio-
thèque Nationale de France
2 Fanch AN UHEL, « Bêlek Maugwenn », Hor Yezh, Tome 201-
202, mars 1995, p. 77-114
3 Laurence BERTHOU-BECAM, Enquête officielle sur les poésies
populaires de la France, Thèse de breton et de celtique, Rennes,
1998, p. 382-383
4 Bèlek Mauguenn, Manuscrit 45 de la Bibliothèque Municipale de
Quimper, Collection Bibliothèque patrimoniale, Médiathèque des
Ursulines, Fonds Luzel, p. 156-157
5 Bèlek an Naonet, Manuscrit 1022 de la Bibliothèque de Rennes
Métropole, Fonds Luzel, cahier 8, p. 21-23
12■ KAIER AR POHER N° 40 – Mars 2013
L e p r ê t r e M a u g w e n n
Bêlek Maugwenn Bèlek Mauguenn
(Ms 3342 de la BnF) (Ms 45 de la Bibliothèque de Quimper)
Mar plij ganec’h e selaoufet Gelaouet oll ar a cleufet
Ur werz ’zo a-newe savet, Eur werz so a newez shavet ;
’Zo gret da diou Verc’h ar Penvenn, So graët da diou verc’h d’ar Penvenn,
Ha d’ho amourouz bêlek Maugwenn. Ar d’ho amourouz bèlek ar Mauguenn.
Ar bêlek iaouank a lâre, Hen hosteliry pa arruyè-hint,
En hostaleri pa arrue : Di-gant an hostisez a c’hoaleunyo-hint :
- « Hostizez koant, lâret-c’hwi d’in - « Hostisez koant, lavaret din
Ha c’hwi a c’halfe loja tri. » Ac a vé moyenn da logean try ? »
- « N’ ve ket kaer ma hostaleri, - « Mè na vè guet bras ma hosteliry
Mar na halfenn ket loja tri : Mar n’am bè moyenn wil logean try :
Diskennet, kloarek, deut en ti, Antroet, bèlek, deuet han ty,
Ho komagnones iaouank ha c’hwi. » Ho chompagnones iaouank ac c’hui. »
Bêlek ar Maugwenn a lâre - « Na lakaët ar beer disous an tân,
D’ann hostizes koant, en noz-se : E-wit âvan d’an dut-man hô c’hoân,
- « Lakaït ar ber oc’h ann tan, Quick glâzar p’autramant quéfélek,
D’ar merc’hed koant ha me d’hor c’hoan, P’autramant eur c’hachan laër rostet. »
Kig glujar pe gig kefelek,
P’autramant ur hochon rostet ;
Na digaset ket a winn gwenn,
Ar merc’hed ho defe poan benn. »
Ann hostizes koant a lâre - « Daâlet, ma mâtez, ma alc’hoës,
D’he mates vihan, en noz-se : Ac éet-c’hui da guerc’hat lincellio,
- « Dalet, mates, ann alc’houeo, Ac eet-c’hui da guerc’hat lincellio,
It-c’hwi da gerc’had linsellio ; Da ôber d’an dût-man goëlo.
It-c’hi da gerc’had linsellio, Groët goëlo’r lerc’het hen traôn an ty,
D’ober d’ann dut-ma gweleo, Hinen ar bèlek hen cambr ar study. »
Gwele’r merc’hed en traon ann ti, Ar bèlek iaouank pa neûveus clewet,
Hini ’r c’hloarek ’n kambr ar studi. » D’a hostisez a neûveus lavaret :
Ar bêlek iaouank a lâraz - « Ne c’heus guet ezomp d’ober daou voëlé,
D’ann hostizes koant, p’he c’hlewaz : Ar ré-sè sô c’hoareset din-mé. »
- « Er memeuz kambr gret hon gwele, - « Gaôu a lèveret, mèsi, bèlek,
Ar re-ma ‘zo c’hoerezed d’in-me. » Ar zè-sè n’hint guet dec’h c’hoëreset ;
Ann hostizes koant a lâraz,
D’ar bêlek iaouank pa glewaz :
- « Na gaou a lâres-te, bêlek !
Ar re-se n’int ket d’id c’hoerezed ;
Ar re-se ’zo diou verc’h ar Penvenn, Ar rè-sè sô diou verc’h ar Penvenn,
Ha te eo bêlek ar Maugwenn ; Ac té eo bèlek ar Mauguenn :
Diou verc’h ar Penvenn, euz ar Faouet, Diou verc’h ar Penvenn, deus ar Faoüet ;
Ha te, bêlek, a vô krouget ! » Ac tè, Bèlek, a veso trougèt ! »
Ar bêlek iaouank a lâre An deïz voar-lerc’h, deus ar beüré,
D’ann hostizes koant, en noz-se : D’an hostisez hen a lavaré :
- « Savet, hostizes, euz ho kwele, - « Hostisez, saôvet deus hô goëlé,
Kanet ar c’hog, tost é d’ann de. » Cânet ar c’hillog, tost eo d’an dé. »
- « Me n’ savan ket euz ma gwele, An hostilez n’deûveus lavaret
Ken ’ve strinket gwalenn ann de ; D’ar bèlek iaouank, p’hèn deus-han clewet :
Ken ’ve strinket gwalenn ann de, - « Mé na saövan jamas deus ma goëlé,
Koulz ann dut onest da vale. » Quen a vé stringuet goalenn an deïz ;
KAIER AR POHER N° 40 – Mars 2013 ■13 KAIER AR POHER N° 4 – Mars 2013 ■13
Neuze soudenn int partiet, Quen a vé stringuet goalenn an deïz,
Trezeg Kerarc’himiad ez int êt. Koulz an dut honnest da vâlé. »
Ha kerkent ével ma oant êt, Neusè soudenn hint sortiet,
Ar Penvenn koz ’zo arruet. Treûsek Kèr ar C’himiad a hint èet ;
- « Hostizes kez, lâret-c’hwi d’in, Treuzek Kèr ar Quimiat a hint èet,
N’oc’h euz ket lojet ’n noz-ma tri, Ar Penvenn-côz sô antrèet ;
Anezhe diou feumeulenn goant - « Hostisez koant, laret c’hui din,
Ha gant-he ur bêlek iaouank ? » Na c’heus guet lojet hen nôz-man try ?
A nèse diou feûmeûlenn goant,
Deus hô c’honduiz eur bèlek iaouank ?
Dindan-hè oa peb a varc’h rosenn,
Ar peb a vrid arc’hant hon hô fenn;
Voan daôu-dorn ar merc’het manchô gwenn,
Ac karkanio aôud hen hô c’herc’henn;
Ac karkanio aôud hen hô c’herc’henn,
E Doué ! Brawan diou feumeulenn ! »
- « Brema soudenn int partiet, An hostisez n’deûveus lavaret :
’Trezeg Kerarc’himiad ez in têt ; D’ar Penvenn, p’hen deûs-han clewet :
’Trezeg Kerarc’himiad ez in têt ; - « Brèman soudenn hint sortiet,
Mar karret hastan ho zapfet. » Treûsek Kèr ar C’himiat a hint èet ;
Merc’h hena ’r Penvenn a lâre, Treûsek Kèr ar C’himiat a hint èet ;
D’he zad neuze, na p’hen gwele : N’heûs nè-mad hastan ac hô zapfet. »
- « Ha d’ac’h, ma zad, penoz a ret ? Nen Kèr ar C’himiat p’eo arruet,
Ma mamm ha hi ’zo en iec’het ? Hi verc’h henna neûveus sâludet.
M’am bije diouaskel ha plun braz, - « Deîz-mad, ma zad, pènos a ret,
Me a nijfe dreist ar mor glaz ; Ma mamm gaës a hi sô hen iec’het ?
Me a nijfe driest ar mor glaz, Na m’am bijè diou-askel ar plun bras,
Wit gwelet ar vamm am ganaz ! » Mè a ninjfé driest ar môr bras :
- « Ar vamm ho kanaz na welfet ket, Mè a ninjfé driest ar môr bras,
He c’halon gant glac’har ’zo rannet; Wit gwèlet ar vamm, ma gânas. »
He c’halon gant glac’har ’zo rannet, - « Ar vamm hô gânas na wellfet guet,
P’hoc’h euz he c’huitêt gant ur bêlek ! » Hi c’halonèk paôur a sô rannet;
Kriz a gallon neb na oelje,
En