La Vachèira

Alain Charre

Description

Talh de vida d’una dròlla de la montanha

« Li aiá sèt o uèt vachas e dos buòus ; un jorn, n’i a un que m’aiá esversada, dins lo bòsc... A uèt ans... Ò ! Si m’aiá tuada, ne’n restava encara... Ò garça, quanta vida ! Auriá mèlhs amat restar vèrs mos parents, travalhar a la bòria e panar los petits.
Quand fasiá marrit temps, aiá gis de parapluèia per m’abrigar, pas megius un empermeable ; fasiá un capuchon eme una bòtja e la botave sobre la tèsta ; m’acaptava las espatlas.
Lenguissiá mon ostau, manjave sens apetit ; pasmins, me bailavan a manjar, mè manjave pas sovent, aiá mau de ventre...»

Terèsa cònta sa joinessa de dròlla lojada e lo biais de viure en montanha d’Ardecha dins la prumèira mitat delh sègle XX.

Livre en occitan

Sujets

• Historical
• Lettres et linguistique
• Plaine (Bajo Rin)
• Ródano-Alpes
• Témoignage
• Biography
• Ardèche
• Montagne
• Autobiography
• Midi de la France
• Fiction historique
• Troupeau
• Jeunesse
• Ferme
• Récit
• Témoin
• Plaine
• Enfance
• Biographie
• Fiction
• Animaux
• Culture
• Élevage
• Rhône-Alpes
• Littérature
• France
• Europe

Informations

• Publié par: Nombre7 Editions
• Date de parution: 28 avril 2020
• Nombre de lectures: 0
• EAN13: 9782381530727
• Langue: Occitan (post 1500); Provençal

Extrait

La Vachèira
Una joinessa en montanha d’Ardecha
 
 
La SAS 2C4L — NOMBRE7, ainsi que tous les prestataires de production participant à la réalisation de cet ouvrage ne sauraient être tenus pour responsables de quelque manière que ce soit, du contenu en général, de la portée du contenu du texte, ni de la teneur de certains propos en particulier, contenus dans cet ouvrage ni dans quelque ouvrage qu’ils produisent à la demande et pour le compte d’un auteur ou d’un éditeur tiers, qui en endosse la pleine et entière responsabilité.
Alain Charre
La Vachèira
Una joinessa en montanha d’Ardecha
Racònte

 
A Cec il a, Nicolàs, Noà e Ermès, per que sàbian çò que fuguèt la vida d’enfant de Terèsa e per que tròban lur chamin sens eissublar lurs originas occitanas.
 

Terèsa

PREFACI
Aqu’es un onor de prefaciar una òbra tan rara coma aquesta d’aicí. Dins lo mond entièr se sap que la Montanha d’Ardecha es un país supèrbe. Pasmens quau pòt dire uèi que sap encara dau bòn çò que foguèt la vida de la populacion qu’amondaut, per de centenas d’ans, lai brolhava, viviá, amava, trabalhava, esperava ?
Luènh de tot imatge estereotipat, quand auretz legit La Vachèira entrò la fin seretz d’aqueus que ne sabon un pauc mai sobre la condicion umana e singularament sobre la vida de las femnas d’Euròpa, que l’Alan Chara chausiguèt d’escotar la paraula d’una persona que passèt tant vau dire d’un mond en un autre. Per o faire, pacient, prenguèt lo temps d’acampar los mots de la Mamà que o vouguèt ben gaireben tot contar. Tot ? Ò qu’aí ! çò que l’òm ditz, mai çò que l’òm ditz pas totjorn… E aquí chaliá trobar la bòna distància, sens ren garar ni mai escondre per gardar tota la fòrça dau testimoniatge, e amb tota la necessària rigor quand s’agís de se sarrar de l’intimitat d’una persona unica que baila sa veritat.
Chausiguèt mai l’autor de respectar la lenga d’aqueste país, pròva d’atencion rarissima, e lo parlar dès lo Cròs eissaièt mai de lo pas traïr. L’òbra ganha aquí per los amoroses de l’occitan quaucòm d’inestimable, que dins chasca frasa li chap aumens un diamant. E sovent mai que d’un.
Aquesta publicacion pòt donc servir d’exemple, que permet de restituïr la singularitat d’una persona e d’un temps dins los mots ont se passèt sa joinessa. Aquò farà conéisser en totes una realitat sociala e istorica per lo plaser d’aqueus que, per comprene los temps que se passan, o eissuèblan pas tot dau passat.
Denis Capian , Institut d’estudis occitans (Ardecha)

INTRODUCCION
Aquò es lo racònte de la joinessa de ma maire, passada elh Cròs-de-Giorand, en Ardecha   ; un talh de vida dins la prumèira mitat delh sègle XX, que sembla aquelh de bien d’autras dròllas de la montanha.
Per geinar dengú, dins lo racònte, de noms de personas e de luòcs son remplaçats per d’autres. Es verai, que per lo monde d’anuèit que vivon dins la doçor, lo monde delh temps passat pòdan semblar durs e austèrs   ; en aquò, chau saupre que se batián per viure e que lo fasián sens ajuda ni proteccion delh governament. Voli á n laissar a lurs enfants mai que n’ai á n reçauput de lurs parents. Lur podem reprochar bien de viaas, mè pas lur luta coratjosa per la vida. Chau saupre encara, qu’aquela rudessa escondiá un eime bien comprés per los raiòus 1 , quand disián :
«   Lo pagèl 2 es fin,
n’a de grossièr que l’abit   »
Amondaut, los temps an bien chanjats dempuèi quatre-vints ans   ; duèi li a de sòus, lo monde se nurrissan pas plus d’aiga bulida. Per atirar los toristas, acaptan de chasaus de fuèlhas d’òr per ne’n faire d’òbras d’art. De que dirián los ancièns si vesián aquò   ? Zeus que crebavan de fam. Zeus qu’ai á n darrochat las abadiás e emportat las pèiras per levar lur ostau   ; zeus que paiavan los ginèis per acaptar lur palhissa… De que dirián, en vesent gastar l’electricitat coma lo fasem : tres lampas atubadas per abitant, tota la nuèt a esclairar los ostaus delh vilatge   ; zeus que s’esclairavan eme un chalelh. En vesent nòstre biais de viure, dirián que sem venguts simples… e aurián ben un pauc rason.
Adonc, luènh de ieu, l’idèa de jutjar durament aquelh monde, mos parents, mos ancèstres… Sabe que sens lurs sacrifices seriá pas brelhat 3 .
Remerciaments
Aicí vòle dire tota ma reconeissença a Denis Capian per aver tornat legir e fat las correccions ortograficas d’aquelh tèxte amà per sos mots de prefaci.

Mos parents, mon espelida
Sos espelida vèrs lo Mont 4 lo vinta-sèt d’aost 1932. En d’aquelh temps gis de medecin, las femnas fasián los enfants a l’ostau. Una vesina, la mai experimentada, veniá ajudar   ; per ieu, fuguèt la Marià de l’Olièr. Coma se fasiá dins lo temps, mos parents tardèran pas de me faire batejar   ; surtot, chaliá pas que los enfants moriguèssian sens aver reçauput lo prumièr sacrament daus crestians, sinon serián pas anats elh paradís. Si per malèr aquò arribava, anavan en un caire, per ieu misteriós, qu’apelavan las lèmbas. Aqu’èra ni lo paradís ni l’enfèrn. Un còp batejats, los jòines enfants podián morir, anavan tot dreit elh paradís car podián pas aver pechat   ; de mai, elh cimentèri, podián èstre enterrats eme los autres crestians.
Me bategèran Terèsa. Sai pas d’ont aquò ven, mè mon prumièr nom a l’estat-civil es Margarita. Perqué fasián aquò  dins lo temps   ? Lo sabe pas   ; benlèu que mos parents volián pas mesclar lo nom sacrat delh bateime eme lo nom laïc, lo Bòn Dieu e la Republica. Èra pas luènh lo temps ont lo monde de la montanha barravan las pòrtas das glèisas per empachar los enventaris. Benlèu qu’aquela practica fuguèt enstaurada per los curats refractaris, après que la Revolucion aguèt empausat l’estat-civil. Chau saupre que lo monde de la montanha, de choans, los escondián e los aparavan daus gendarmas.
Arribave après l’ainada, Marie, e mon fraire Irénée. Après ieu venguèt encara Marcèl, Ròger, Ciprièn, Ivòna, Marús, Fernand e Mòriça.
Mon paire 5 , Ciprièn Brèissa, èra naissegut vèrs lo Gorièr en 1901. Lo monde l’apelavan pas que Prion. Sabe pas grand viaa 6 de sa joinessa, mè èra anat a l’escòla delh Cr ò s davans la guèrra de 14. Quò’s sur, la mancava sovent, contava son escolarizacion non pas en annadas mè en meses. Sabiá legir e comptar, mè l’ai jamai vist escriure, aiá pas lo certificat d’estudis.
Un pauc davans guèrra, son paire afermèt lo bèl 7 Bleinet de Santa Aulàlia. Aqu í , pas plus d’escòla, eme sos fraires, chaliá travalhar coma un òme, e encara mai après la mòrt de son paire, en 1917.
Aquós Brèissas portavan l’escaine de Tachons 8 , sortián de la granja de la Borlatèira, ont li aián viscut dos o tres sègles.
Mon paire faguèt son regiment a Colonha, dins la Ruhr, de 1921 a 1923 quand los Francès ocupavan aquelh país. Fuguèt mèstre-chin pendent vinta-cinc meses. Ai tosjorn vist sa fotò en soudard, dins qu’un diplòma enquadrat, que pendolava elh mur de la cuisina. Quand tornèt delh regiment, menèt eme sa maire, sas sòrres e sos fraires, la bòria de Javèla. En mème temps, travalhava come manòbra per trauchar lo tunèl delh Ros   ; es coma aquò que botèt quauquos sòus de costat. A vinta-sièis ans n’aiá pro acampat per s’encabalar, e sonjava a afermar una bòria. Se trobava que los Palhés arrestavan de faire lo petit Mont, una bòria de sèt o uèt bèstias que se teniá eme lo bèl Mont qu’èra menat per Clovis Lavastre. Lo petit Mont auriá bien fat per zelh, mè li mancava una femna per l’ajudar. Se’n confièt a Clovis que li diguèt, que vèrs Veiron, li aiá de filhas a maridar :
—  Ailai n’i a mai d’una… ço li diguèt.
Quauque temps après, mon paire tornèt veire Clovis e li contèt sa visita vèrs Veiron :
— Aquò’s verai, n’i a mai d’una… l’Angelinà fariá l’afaire …
—  Tòrna-li quand mème un autre còp, davans de decidar delh mariatge … li conselhèt Clovis.
Sai pas si mon paire prenguèt un bastonièr 9 per anar fermalhar 10 , mè d’aquelh temps, aquò se fasiá correntament. Ai ausit dire, qu’un de Riuclar 11 que voli á se maridar aiá dit elh nebot de Clovis :
—  Si me tròbes una femna, te bailarai un jalh.
Una causa es sura, vèrs Veiron li faguèran pas son pompet 12 e se maridèt eme l’Angelinà.
Veiron èra una palhissa bastida elh fons delh cròs delh Toron, pas luènh d’ont aquelh riu se gièta dins lo Gage, ribèira que d’aquí, tarda pas de s’eschampar dins Léger. Fuguèt nejada en 1954, quand botèran en aiga lo barratge delh Gage. Los prats èran pas bien bèus e los champs èran desbalents 13   ; per faire sos clòts 14 , mon grand-paire portava lo fems a la bessa 15 entrò la poncha delh sèrre de Clausièr. L’ostau semblava bien de palhissas de l’epòca. Debàs, li aiá l’estable fat per quatre o cinc vachas e la cuisina esclairada per una petita fenèstra. Darrièr la chaminèa èra la cròta. De naut, sobre la travada, coma pertot, èra lo solièr. Lo monde se sacavan dins l’estable per una bèla pòrta e d’aquí, dins la cuisina per una petita pòrta a dreita. A gaucha un eschalièr montava a la fenèira. Coma lo vesètz, li aiá pas qu’una pòrta d’entrada per lo bestiau e per los òmes…
Angelinà Laurent èra naisseguda vèrs Veiron en 1907, nòvième enfant de Pière e de Marie Pagés. La bòria èra pas bien bèla, pasmins èran nombrós a l’ostau   ; ma grand-maire aguèt quinze enfants   !
La vida èra dura sos los cluassons 16   ; dins la petita cuisina, negra coma la suja, eme son sòu en tèrra, lo fuòc de la tèula 17 chaufava lo pairòu que pendolava elh cremalh. Per economizar lo bòsc èra atubat que per faire chaufar lo manjar   ; quand veniá a mancar cramavan de motas 18 . Per tot mobilièr : una maid que serviá encara de taula, dos bancs, una archa, una salèira 19 … gaire mai. Ai pas ausit dire que lo platèl de la taula èra chavat de traucs ont lo monde manjavan la sopa quand aián gis d’escudèla, mè aquò se fasiá encara en d’aquelh temps. Gis de chambra, los parents coijavan dins qu’un lèit a correlas 20 que separava l’estable de la cuisina   ; los enfants dins qu’un masuc 21 , a l’estable, l’endreit lo pus chaud de l’ostau, o dins la fenèira. Los pus pet