De Nederlandse kerken en de joden

Johan Martinus Snoek

Description

Project Gutenberg's De Nederlandse kerken en de joden, by J.M. SnoekThis eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it,give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online atwww.gutenberg.netTitle: De Nederlandse kerken en de jodenAuthor: J.M. SnoekRelease Date: November 20, 2005 [EBook #17139]Language: Dutch** This is a COPYRIGHTED Project Gutenberg eBook, Details Below ** ** Please follow the copyright guidelines in thisfile. **Produced by Gé SnoekDE NEDERLANDSE KERKEN EN DE JODEN1940-1945De protesten bij Seyss-InquartHulp aan Joodse onderduikersDe motieven voor hulpverleningdoor Ds. J.M. SnoekUITGEVERSMAATSCHAPPIJ, J.H. KOK - KAMPEN "Hoe groter de duisternis des te helderder het licht, ook al is het niet meer dan dat van een kleine kaars" Heinz Leunerbewerkt door Gé J. Snoek ([e-mail]) oorspronkelijke pagina nrs staan tussen foutnoten per hoofdstuktussen [x.nn] zie eind zie ook het Engelse The Grey Book onder nr E14764InhoudINLEIDING 11DEEL I: DE PROTESTEN 171. DE NEDERLANDSE KERKEN TIJDENS DE JAREN DERTIG a. Sfeer en situatie 19 b. De zending onder de Joden22 c. Over synodes en deputaatschappen 24 d. Het lidmaatschap van de NSB. 26 e. Reacties op het antisemitisme inDuitsland 292. HET BEGIN a. De situatie (mei - ...

Informations

• Publié par: ormo
• Publié le: 08 décembre 2010
• Nombre de lectures: 34
• Langue: Nederlandse

Extrait

Project Gutenberg's De Nederlandse kerken en de joden, by J.M. Snoek

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.net

Title: De Nederlandse kerken en de joden

Author: J.M. Snoek

Release Date: November 20, 2005 [EBook #17139]

Language: Dutch

** This is a COPYRIGHTED Project Gutenberg eBook, Details Below ** ** Please follow the copyright guidelines in this file. **

Produced by Gé Snoek

N ED tsetorp eD 5491-0 nq-Issey Sij ben REEKESK ALDNDEREN 194 JODE DE N EN  nevroovm eDeitonilengul herpv a naJ oo autr uHplrduikersdse onde nIoh ELDI du NI11 DE ING  : DEEL ITSETORP   .1 71 NE ERED NDE KSENDLA nys revO .c 22 neod Jder deong in .dH 2  4ppnecsahtaatdepu en odes ITRE.a GRAJ D NEENJDDES KEERTIN D  eezdnei1  9.bn situat Sfeer e EG BET HDe.  aIN lstiuD ni .2 92 dna ober okt0) 3 194auits tiie-  em( n va Nde. SB e26l teamdicsta paht antisemitisme  .eRcaitseo  peh sterpre  He. eet V .3CSRE seto34 tratiekam concentawdl4  0 puBhcne Rie rsteun LDe.  laameewT .d 83 gnvent Con Het4 b.53c ek nK rev na erratats:sei d 45Ee. syn denon  i etl aa t15c  ,eEn brief en twee  - 0491 91 traam b50) 41a jnBi. NI GEHPR eis.aD ie (tuatmbernove  .eHvrro14 )36b ember 19 einddectraatot ( eim 03sie attuD EI Da.AMHT4 0  . ts6 idnekerkeen  in gingidnokfA .e 75 nejebig ineradrgve HOLIEKE KERK GAA etti7  5 1  .EDK TA  We.nieiacg vitidreeys eedon 86  De 7 d.formGeres k hc lrji ne6 irvj orrvHe. deer hmdmets edmc 56 nem leg (I.Kijk Overreekkrleh teI tn e78De. ëndie tiD .dua e).O. 67  erbos "vrdjee bo.fD 8  2glneegov OREP-DSAAS M6. 84 "nedoJ roov ned NEIT EIB JESSY-ST MEEDOEN - AUDItaut( eisreeh etQUINT AR Da.sie  uoideDh nad gnv   194elft3 b.  2) 7  .c 47 kni KR eDolthKae er Kkeie beG  ,de9 ei.e 1g inn vakoafigndse t39f eh trptoten 96 g. De kos nigop esfeegreV . HESCE  D7. 97n ge  ,OOORPE EPOPRTS De N a.EDAAIT G TITA; EST HELETEMARG .a s eDautitie (tweede halfajra1 49)28  8.ben eog Ne-odyn sredagrev .c 98 gni  tel Hetm 90egrauDtid  .aetcesr  E;TISALIRITE S8. 901 ?taatluseR .e107 nop bove er hcpenes goe .dN  gibemen attu (ieD .ais eDWUH "NEMENGD GE; DE "GEed-nOG"DD ,E" oJ reweem e dem si tk10) 4319Wi "b.1  teb iotem iig natiesitunuar (ja fa neleg nez 501oreferme Kdekeer .iNtei  nedG reeschuldig" 103 c  eebiust.aD EN N. Ge21 ben 1loft .9 811 nedoJ"edw TEISHR-Cenod JDEero vptac  .nAed25 d. Sch tingen 1emroedreG neferep"oo22 1ha "tdas andsderlschr, gei  nveneuDtieh t veno- i 94 1ermb .b 211 )3 eN iooM den-bijbel" 116 .d" eGemgn-d eguh 11s c.3 e  DdeJooG-ne "ded noJ"  AAR EN HERENKIND 34 21 )S1  N  V .ED N GEINARr de Aa. .31 941  VRE EIRD LANDELIJKE ORGAN KIRE 1 S .1D  EOL( AN AND ODUERERIKTASIV EI ROOPLUH 1 63SUEINOLCEDC FFENRBLUN VE. EE UDREDNO ESDOOJ NAAP UL HI: IELDE tsreobkr82e  .eWRauter 1midt en 1 ko 01 23eB .lB p 1na f30n  earda scobnehi6 15 Db.uoH raaw51 r.c 7t 159

UITGEVERSMAATSCHAPPIJ, J.H. KOK - KAMPEN  "Hoe groter de duisternis  des te helderder het licht,  ook al is het niet meer  dan dat van een kleine kaars"  Heinz Leuner bewerkt door Gé J. Snoek ([e-mail]) oorspronkelijke pagina nrs staan tussen <xxx> foutnoten per hoofdstuk tussen [x.nn] zie eind zie ook het Engelse The Grey Book onder nr E14764

door Ds. J.M. Snoek

14 WAAROM HIELP MEN Joden? a. Dominee, boer, dominee 161 b. Angst 166 c. Om zielen te redden? 167 DEEL III: NA DEOORLOG 15. VOETANGELS EN KLEMMEN 177 16. DEBEVRIJDING; EEN ENQUETE182 17. GESCHIEDSCHRIJVERS ONDER VUUR 185 18. BEOORDELINGEN a. Over het redden van de Joden-christenen 193 b. Commentaar op de houding van de kerken in het algemeen 196 19. EEN KLEINEKAARS 200 INLEIDING Dit boek heeft een voorgeschiedenis. Indertijd was ik (van 1958-1969) predikant van de Schotse kerk te Tiberias, Israël. Met inspanning had ik me de taal van het land, modern Hebreeuws (ook wel Ivriet genoemd), eigen gemaakt. Vaak werd ik door een kiboets uitgenodigd om op vrijdagavond (het begin van de sabbat) een lezing te houden. Op mijn inleiding placht er immer een levendige discussie te komen. In die tijd trok het toneelstuk van Rolf Hochhuth, der Stellvertreter ("de plaatsbekleder") sterk de aandacht: het stelde de houding van paus Pius XII ten opzichte van de Jodenvervolgingen tijdens de tweede wereldoorlog aan de orde. Hochhuth maakte de tongen los. Een Zwitserse predikant die toen in Israël woonde schreef: "Er was (ten tijde van de tweede wereldoorlog) een volledige en vreselijke stilte van de kant van de Kerk" (Jerusalem Post, 17 sept. 1963). Ook de toenmalige voorzitter van het Israëlische parlement, Kadish Luz, deed   een soortgelijke uitspraak (zitting van het parlement, 21 april 1963). Nu kan men dergelijke uitspraken wel begrijpen, want in de loop der eeuwen hebben christenen niet zelden actief deelgenomen aan Jodenvervolgingen. Van daaruit bezien is het te begrijpen dat men meende: "Van de Kerken hadden we niets goeds te verwachten en kwam ook niets goeds tijdens Hitlers vervolgingen". Zo werd het ook telkens gesteld in de discussie na mijn lezing (over een heel ander onderwerp, toen nog) in een kiboets. Nu stond me helder voor de geest dat protesten tegen de Jodenvervolging wel degelijk geklonken hadden vanaf de kansel van de kerk in het dorp waar ik tijdens de tweede wereldoorlog woonde. Ze hadden toen grote indruk op me gemaakt. Die protesten ging ik opzoeken; dat was niet moeilijk, want het onvolprezen instituut Yad Vashem in Jeruzalem beschikt over de standaardwerken geschreven door Touw en Delleman.[0.1] Ook van de Lutherse Kerk in Denemarken vond ik een krachtig protest. Dit - samen met de belangrijkste Nederlandse protesten - heb ik toen gepubliceerd in een brochure "Hebben de Kerken gezwegen?", die verscheen in het Nederlands (1964) en in het Ivriet. De laatste ben ik gaan aanbieden aan de heer Kadish Luz die in een kiboets dichtbij Tiberias woonde. <11> Deze ontving me vriendelijk en beloofde de brochure te zullen lezen. Niet zo lang daarna is hij overleden. Ik heb geen reactie op mijn brochure meer van hem ontvangen, had daar ook niet uitdrukkelijk om gevraagd. Intussen was mijn belangstelling gewekt en bleef ik regelmatig naar Jeruzalem gaan om meer materiaal te zoeken. Wat ik daar en elders vond, was veel meer dan verwacht. Op Yad Vashem volgde men mijn project met belangstelling en niet zelden kreeg ik krachtige hulp. Zo bestonden er belangrijke protesten van de Bulgaarse (Oosters-Orthodoxe) metropoliet; ik ken geen Bulgaars, maar een bevriende relatie bij Yad Vashem vertaalde de documenten voor me in het Ivriet, waarna ik ze vertaalde in het Engels, want in die taal wilde ik publiceren. In die tijd werden we eens geconfronteerd met een wel zeer optimistische kijk op de houding van de Nederlanders: een gefortuneerde Amerikaan wilde in Israël een bos planten ter ere van het Nederlandse volk en deszelfs heldhaftige daden, verricht ten behoeve van de Joden. Bij Yad Vashem vroeg men mijn mening en dit heeft ertoe bijgedragen dat het plan niet doorging; het zou meer eer zijn geweest dan ons volk toekwam. Eind 1969 werd het resultaat van mijn onderzoek gepubliceerd: The Grey Book.[0.2] Het is niet meer verkrijgbaar, (zie Gutenberg eText nr 14764) maar een artikel van mijn hand over hetzelfde onderwerp is opgenomen in de Encyclopaedia Judaica. [0.3] Die is te vinden in bijna iedere grotere bibliotheek. Nu, bijna twintig jaar later, ben ik ertoe gekomen om speciaal de houding van de Nederlandse Kerken nader te onderzoeken. Ook de Rooms-Katholieke Kerk is in dit onderzoek betrokken; toch ligt er een extra accent op de Gereformeerde Kerken in Nederland. Ten eerste omdat ik van die kerken lid ben en hun houding dus van binnenuit kan beoordelen; ten tweede omdat men zich dient te beperken. Zo heb ik bijvoorbeeld de besluitvorming zoals die in de Gereformeerde Kerken plaatsvond, nauwkeuriger nagegaan dan bij de Hervormde en de Rooms-Katholieke Kerk. En dan zijn de kleinere kerken nog niet eens genoemd. Er blijft nog heel wat te onderzoeken. De naam Seyss-Inquart - in de ondertitel - staat voor alles wat er van Duitse kant aan geweld en onderdrukking is bedreven tijdens de tweede wereldoorlog, met name jegens de Joden. <12> Terecht hebben de kerken, toen Seyss-Inquart de verantwoordelijkheid op een ondergeschikte wilde afschuiven, verklaard dat zij "Uwe Excellentie beschouwen als de verantwoordelijke voor alles wat in ons land gedurende de bezettingsjaren geschied is en nog geschiedt". Het eerste gedeelte bevat de protesten, en de inhoud van herderlijke brieven, die betrekking hadden op de Jodenvervolging. Alleen en passant is genoemd het (blijven) toelaten van Joodse kinderen op christelijke scholen: soms

eridv tck naekretraaeleg henr iegened  euDtiesm ing het verzet tg e ti din sdeuait gni navhcsevjirst een ballereer 9egev ne  nem tot t 2enkktudsofoh eD .nerutsebloscho de  via hetilpemo s,ts  niu de b in elentregreoiedp ffneteerden vat chzierovaam esdooJ-itna  Herzbergken van  rneL  . ,rPsees . ennnKe gdeevegd na rew eansiv em ei r.dH h teagtaeen  alle heom d gnoJ edow ]4.0[rovet rdelsternd  .nIh tet ewde egedeelte van dit nnirnire" :gneot begedeurr  et"dad mo raam ,tsetoprt hen vad orwoeh to  memreei tet nat hk ga boe ok e nemdeg tlee detdeer. rs hIneddriuek paa nnon de hul e daad va n va ngdi keer kde av neiznuoh ed n ordn den aae teelp neek naanuet loor dg, nievou wt eedeerew odleenen - tijdens d n -ned  ehcirts die aae pee odrisi erD .ed ndro  en worde ie aspectegev.nA  newreegvet het rseeerllgolroo nav poolrg. Vttinbeze en D iu aedfon oo r estedenaalrib g ta j Snglid,raat db tekeneedn gola wat! Daarop vola nee tgrf latnaenntmeagen eit uobked ganam - v zustijn Marier,  nei dnurodlenee , die be a Snoek -skjivel d telega ven hantek ev gre si mmranerEw jd. e tin dien i snem nee eid negndie ernd aelvezo . Deze fragmentei  neblsgan manens iinprndge ce,iz ns njdeetni sgeveergeen dn. Tve eruis tewetsk mium sstn ee, er row edre retiu ,td erwerp; elen ond eebahdnroh met hen dot menevan tsfa dnaello gidan vns kn me > Gee < . 31 ek"nk jitane ltet arkae  din niz erekez ni ea nat  eegev,nm en betrokkenheid odebniled ,g gie eoor isk et he  d lam razM aaek.ne lees tardeesba teh tidd leeheg hden  it dap oo p nitisoleeb - del weg nveiean davraz cim ee regrikatuurh een ka thcizpo tid ni tes den met oplo dnre .oZnnnereek nnislfke ge ze  eni daneie n getrbeekkoiehnet ddno nuttig om te proeber,nd  eaadrv  t g ie nfs . stenewlew raaM teh si  lijkdat  ookt me tonn eiz leid,g d efrestger aa ndraaretiu re ki  nauw erk"uiswe "hilkjazekondoeh tvan iskhikn ee gN .ed eb u rednnie  - al hebesef ik ned tab otiruc s  anjib keem teine rdooehaaprtsuiidcsee n eozsuis gebr teen) ruik jiz G .nhcseedeip lo dincuisiess  nudfr tedv eegl nis is immers (me osnop ree ne lking uvarie erlijk emrev djit eid ti sterreleAl. enld foseisnoiuts" rpben me dals" hebegnaedarw tia leton zae : n) eaf g ik waa te  hetw taodne" rpe neonsiesofetni" al neod uozj raam(  gezet te verrichet.nI  nezekerz  vin dannoe  eodd nedguekam ,dne  een . Nogr pr paa net ne ,dnne eivble  trkzin veij lieh goek ed ni  heb ik aangepasnad  eoducemtnne Ds.spe liel vngitkaehcsgeg neve genenet ettsp orn den valezevoor tsneidkrek ed senjdtit her aa M  ,othcn neh eetfm geholpr die hef neotca  gni e sawernvlgvoe  ddeJo tein raanïeg ni eessrete ks, ird geveedg  naad ne v s wamean kie dn. Wsket net navellaoo dder er kn g kenad  eonet nnoeglezen laten. De  et mist aaarpp-ag tkrepeb tezpo  enwo tegn det aa tone eH n teg .roid n aa gtendtem  oeb rlaapneveaaw  het dieehouden:u tilsiutnb jian itfe. enorVoij m reeweveg nav n  ed  betrokkenheid tl iedd eede gine -as wer hden  ii teh to :thcizn - mrkene, misèrgnv uoid eeknad  tad ood emrone n  -ine v  tieat zve tserev nji leh ten. Terwr te gevdlehrev po njiz tet endit chrigeji kgolerem uzvi zo  eeng enerin edez snid  eoolrogsjaren pas goeed dsim  erè nav kdek ertdonteekfe t ,ehpoh ih junt et paan gest g ne krek av fooletel wearn.geeg z s ook gr aar er warew sag naedru ;aa merr ndrar,eusim .erèsaw koo een het mag  Je ep ntserw geinter.deant hen gete  revjirhcs tadmO allereerst - in c gne  nadkng aa n orlg -deit uaa nnorhgolohcsiov e an den voek it bh teb jiirvjs hcn ij Mn.ridearwa et pluhegnavtno uc t s  emA h siotirJ. Blom,dr. J.C. jib  ed  tememanie de  merstm,da k rere,gneB nad J. vdr. of. r pr .forp ne ,nedie Ltes curitoiskh L :ged .noJ H ,g Ketinonijkrdek  reNedlrnaed nni de Tweede Werel i nad tdon nee nmeer votarma; ld rehv ooregi tvotekee bee Jon nt d us Bs,ke: d)J.J. dnoK edaaW ts r Het was  erk? <14> erhc tmoee novro aiulop(Pg loordoksuB ;)eitide er(tenent etekes b mrle sevdnre iz a j emnogel eb hted  ruetua etit sla de n in  owel oot z e re aedamlats e vdtstolika  n -g krticedreerow echts uit één weetru sav niw els row tid ne dreetcigek er wdeeetwee niu taa lelm enke  eens isuske gnoB ne naVJ edgipa. naamnan  ea tuuesridgnv nat vermelben - me  ned lemedlrh re brie ijke van ven   wuoT ji jib slaanemllDeijrwte, rptoseet niznjt e vinden zowel beemehcsneppakjilit uvagediare gd te vten  ia no ns v  jua .iBdlnereem in vde, igodrbveee gon nestaalpdft. Ik v] aantreadramoo no deh tppho ben bdescis[ na?5.0S jimkot  Leik te Kerrmdereov sd H elrnaeNed n vat nsiefdiechrA ed ,madnehcsdin Neder Kerken roemreededG refeefhi n va et hrc asueL;neddnal et  hc;ttUerH sih teAarthet dom sbistneceitaroov murh scritontmecuDorPtoseattnsiem(  het Nederlands  rets.mad LEED :I  0018ed-h) en Am te d snegej netiu edi, estianstine  g g va mmniseet eot legiaadpot ren tra eeihcv gnd nae  djslin veie(zni.)S mo tcathreben daarmige hebn veboenringlabepluh ekjneelrev  r fo d doo te to'srtkeevsrM teek.nam nwie ikl ie hon rnemeed :moC missie voor de Acrihvenev nad  e co an egll ndzo aerteh jib aam ni rn allen,. Aan heg nemonereh raet f elnzvat ekresp teH .dgidluhcsrk ve danveel ik b neob,sddre aiR po ta jim ilb  tfj et hin eesdrtauldrlejihkie dovrodat de verantwoo raaw ne t gnired mp, ojsnkdan ijlei  ntsp ir kreen. rustndieBove sr ..JR beeb.nD  Nic. znidderbosedra lovratsaw teveg henviad ges rcpinasuelm  tehlezelen  wilt tez saw ellowZ et . hek ijelndievro uizen en drs. M..J.H.Mv naR ooji dn;. rsC.G.ov Hhgni et ddiBhgni estisuggeb ies hnj a kibsdt tseeectr e U  t enaz lhttleedeg  nuH .ne htiu snid  eazka te gaan meehelp .ne

1. DENEDERLANDSEKERKEN TIJDENS DEJAREN DERTIG

eWoletb se tre nadts a nies opnderki :taz v tseom ooch sanm  oafl  alk av siv eedrenan  darrgveaaeg me )ewdr  mni rAhn r. Lyceun het Ch1 remoz raam ,tenis onm warkve t otso joiunez 1  5toenwas (ik 935  n gehtacuier Mt.ig km gns tenorping failliet. Danegiw niekilreg stbe teg  ed bened aa teh knidelk n  in mzet zaaonzeadlaar geDo ed . wag inertkuie  Doo sud ,gnireg ssten moeg entslael.nmeep ntsg aar.deon H Van  el n Gegerno ndredk ne n op de  gevonderbei kavapipreafno nI .dh prod sven deadrkwen leehc imcs sneiriswerk de sheieloo o djet mmem rero wenenar  edenoco imddlets.eH tee erste uit die tid  ew sa .kIoosnee zn twer eochtd nee :nerednik iedrr aa het m n - voreeledegeled nl jaren er was a- redav  njideom wat masWe " d",, inzaakkum. Renamunee nruneaftcdead hWes uithn   ne reefeitautisa. S P EDETORNETS