Leabhráin an Irisleabhair—III - Seanaid na nGaedheal

Sujets

• Documents
• Littérature

Informations

• Publié par: showyug
• Publié le: 08 décembre 2010
• Nombre de lectures: 43
• Langue: Irish

Exrait

The Project Gutenberg EBook of Leabhráin an Irisleabhair--III by "Chonán Maol", "Beirt Fhear", An tAthair Pádraig Ó Duinnín, agus "Gruagach an Tobair" This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.net

Title: Leabhráin an Irisleabhair--III  Seanaid na nGaedheal Author: "Chonán Maol", "Beirt Fhear", An tAthair Pádraig Ó Duinnín, agus "Gruagach an Tobair" Release Date: June 23, 2005 [EBook #16122] Language: Irish Character set encoding: ISO-8859-1 *** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK LEABHRÁIN AN IRISLEABHAIR--III ***

Produced by Brendan O'Connor and the Online Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net

[Transcribers note: There are two versions of the booklet in this image. The first uses the dotted consonants, the latter a transliteration  using 'h' to indicate lenition. To see this text in its original form a Celtic font is needed.]

LEA Ḃ RÁIN AN IRISLEA Ḃ AIR.—III.

SCOIL ĠAE Ḋ EALAĊ.

Aistí ó "ĊONÁN MAOL," "BEIRT Ḟ EAR," "AN tA Ṫ AIR PÁDRAIG Ó DUINNÍN," Agus "GRUAGAĊ AN TOBAIR."

Ar n-a ċur amaċ do ĊONNRA Ḋ NA GAE Ḋ ILGE, Baile Á ṫ a Clia ṫ . 1903.

CLÁR AN LEA Ḃ RÁIN SEO. I. Scoil Ġae ḋ ealaċ, ó "Ċonán Maol." II. Scoil Ġae ḋ ealaċ, ó " Ḃ eirt Ḟ ear." III. Scoil Ġae ḋ ealaċ, ó'n A ṫ air Pádraig Ó Duinnín. IV. Cuirtear Corc sa Ḃ airile feasta, a Uaisle, ó "Ġruagaċ an Tobair " .

RÉA Ṁ RÁ Ḋ .

Ṫ áinig na haistí leanas annso amaċ i nIRISLEA Ḃ AR na GAE Ḋ ILGE, agus táimíd dá gcur i gcló arís le súil go ndéanfaid tuillea ḋ  mai ṫ easa, agus go gca ḃ róġaid ċum brostuġa ḋ  ar an lá go mbei ḋ  scoileanna agus oideaċas na hÉireann go fíor-Ġae ḋ ealaċ. Is é an rud atá 'gár lot agus gar gcoimeád siar aċt ná fuilimíd ag déana ṁ úsáid dár dteangai ḋ féin ċum gaċ éan-tsaġas gnó ṫ a do ċur i gcríċ. La ḃ raimís Gae ḋ ilg leis na lean ḃ aí scoile, múinimís eala ḋ na is eile dói ḃ  tríd an nGae ḋ ilg, is annsoin is gairid an ṁ oill go mbei ḋ Éire Gae ḋ ealaċ amuiġ 's amaċ. FEAR AN IRISLEA Ḃ AIR.

I. SCOIL ĠAE Ḋ EALAĊ.

Sula dtosnuiġ ṫ ear tiġ, léiriġ ṫ ear an tala ṁ , baintear an fód, ró ṁ ar ṫ ar go ḃ fai tear bun dain ean dlú ṫ   ⁊  cuirtear an ċloċ-ċúinne annsoin. Támuid-ne a

léiriuġa ḋ na tal ṁ an. Is gnó tair ḃ eaċ é ⁊ gnó trom. Támuid ag árduġa ḋ tiġ ṫ e leis aċt i n-ionad a gcloċa cúinne do ḋ ingea ḋ síos mar a ḃ fuil an ċré ġlas ċruai ḋ is ea ḋ is baoġlaċ go ḃ fuilmíd 'gá gcur ar ṫ ala ṁ   ḃ og do ċri ṫ eann fá n-ár gcosai ḃ . Tá bun is na ceanntrai ḃ  Gae ḋ ealaċa agus má ṡ ui ḋ tear tiġ air sin ní réabfa ḋ gao ṫ ġuairneáin na nIndia ṫ a Ṫ oir na tiġ sin. Measaim gur ḃ 'iascaire d'árduiġ an ċéad tiġ i mBaile-Á ṫ a-Clia ṫ  i ḃ fad ins na ciantai ḃ . Ní rai ḃ  aige ċuige aċt clea ṫ aċa a ḋ maid ċum fallaí, ⁊  scra ṫ  an tail ṁ ċum dín a ṫ iġe, aċt as an gcéad ṫ osuġa ḋ  soin d' ḟ ás Sráid Uí Ċonaill mar a gcuireann Connra ḋ na Gae ḋ ilge fú ṫ a indiu. Cuirimís-ne leis tiġ ar bun—scoil Ġae ḋ ealaċ, i gceanntar Ġae ḋ ealaċ—is cuma cá mbei ḋ sí sui ḋ te, ṫ iar, ṫ uai ḋ nó ṫ eas, aċt go mbei ḋ an áit Gae ḋ ealaċ. Caidé an cuma is fearr ċum a déanta? Is eól d'ár dtim ṫ irí an áit is oirea ṁ naiġe le n-a lei ṫ éid do ċur ar bun aċt dála na cuma is fearr ċum an ġnó ṫ a do ċur ċum cinn ḃ einn bui ḋ eaċ do ċáċ a ċo ṁ airle ṫ a ḃ airt dúinn. Dar liom-sa tá an scoil cur ṫ a suas ċeana agus ní ḟ uil againn aċt a cru ṫ d'a ṫ arruġa ḋ . 'Sí an scoil Ḃ éarlaċ úd í do ṫ óg an sagart paróiste le ca ḃ air an Ḃ uird Oideaċais. Tá sé riaċtanaċ orainn ar dtúis cead an tsagairt agus cead tuismi ḋ e na lean ḃ  d' ḟ aġáil agus an scoil do ċeannaċ ó'n mBord. Díolfai ḋ  an bord í go mear má ḃ ei ḋ   ḟ ios aca go ḃ fuilmíd dáiríri ḃ agus go ḃ fágfamuis a scoil 'n-a fo ṫ araċ fola ṁ aca ċum scá ṫ a ṫ a ḃ airt d'uanai ḃ lá fear ṫ ainne. Muna ḃ fuil sí oirea ṁ naċ d'ár ngnó ḋ éanfainn ceann nua ḋ . "Cad do ḋ éanfar leis an máiġistir mboċt atá annsúd?" adéarfai ḋ duine éigin. An méid seo go dei ṁ in. Má tá fios a ġnó ṫ a aige, sé sin má tá sé 'n-a ċumas Gae ḋ ilg is léiġeann mai ṫ do ṁ úinea ḋ do'n aos óg, tógfar é ó smaċt an Ḃ uird Oideaċais, ta ḃ arfar tuarastal níos fearr dó ná tá aige agus coinġill freisin go ḃ fuiġi ḋ  sé an tuarastal soin ar fea ḋ  a ḃ ea ṫ a ḋ aċt a ġnó do ḋ éana ṁ go mai ṫ   ⁊ aire ṫ a ḃ airt dó féin. Déarfainn gur ḃ ' ḟ iú fear mai ṫ tuarastal 200 púnt 'sa mblia ḋ ain, do ṁ úinfea ḋ an lean ḃ ó ṫ osaċ i nGae ḋ ilg, ⁊ do ḋ éanfa ḋ clár oibre mar leanas:— GARSÚIN IS GEARRĊAILLÍ I n-ÉIN Ḟ EAĊT AMUIĠ IS AMAĊ LE SÉ BLIA Ḋ NA D'AOIS, An ċéad ḃ lia ḋ ain: Gae ḋ ilg a ṁ áin is Teagasc Crióstui ḋ e. An dara blia ḋ ain, ⁊ as soin go dtí an t-aon ṁ a ḋ blia ḋ ain déag: Gae ḋ ilg, Stair, Teagasc Críostui ḋ e, Áirea ṁ , léar-eólas, Béarla—gaċ ní ḋ  múinte ṫ re Ġae ḋ ilg. An t-aon ṁ a ḋ blia ḋ ain déag: Eala ḋ na eile, Tó ṁ as Cruinne, ⁊ Úclid. Ó'n t-aon ṁ a ḋ blia ḋ ain déag suas: Cai ṫ fear bean-ṁ úinte do ṡ olá ṫ ar do na cailíní ḃ i dteannta an ṁ áiġistir, do ṁ úinfi ḋ Fuaġáil, Cniotáil, Niġeaċán, Cócaireaċt is gaċ ní ḋ do ḃ aineann le tiġ, is le héanlai ṫ e. Ba ċóir go ḃ fuiġ ṫ i ḋ e a lei ṫ éid sin de ṁ úinteóir ar ċéad go lei ṫ 'sa mblia ḋ ain ⁊ ar an oiread céadna fear do ṁ úinfea ḋ  míniuġa ḋ tal ṁ an do na buaċaillí ḃ . Cai ṫ fear trí acra do ċeannaċ cois na scoile i gcóir gaċ saġas míniuġa ḋ tal ṁ an do ṁ úinea ḋ   ḋ ói ḃ ní a ṁ áin as lea ḃ rai ḃ aċt as obair lá ṁ . Is leis na haosánaiġ tora ḋ  na tal ṁ an soin ⁊ cuirfear i dtaisce ḋ ói ḃ  a luaċ, mar díolfar ar an marga ḋ  na barraí. Is é míniuġa ḋ  tal ṁ an an t-eólas is oirea ṁ naiġe d'ár ndaoini ḃ  indiu. Níor múinea ḋ fós dói ḃ é, agus tá a rian air, támuid creaċta ag tíor ṫ ai ḃ deórata toisc naċ ḃ fuil an t-eólas cruinn againn le soċar do ḃ aint as an dtala ṁ . Deir fir eólaċa go mbainfi ḋ e a ċúig n-oiread soċair as an dtala ṁ so againn is baintear as indiu. Dá mbainfi ḋ e féin ba ḃ eag an ḃ riġ ḋ úinn-ne é mar ḃ ea ḋ sé go dtí seo ag an bpéist sin an máiġistir tal ṁ an. Tá breaca ḋ an lae ċuġainn á ṁ , agus is mi ṫ id d' ḟ eirmeóirí ḃ na hÉireann iad féin do ġléasa ḋ . Tá daoine eile lasmuiġ ag

déana ṁ airgid as a gcuid tal ṁ an agus ár dtír-ne ag dul ċum fia ḋ antais. Ṫ all i nAlbain an t-am so de ḃ lia ḋ ain is gná ṫ aċ le feirmeóirí na sciol ṫ áin do ċur i mboscaí ḃ istiġ i dtiġ ṫ i ḃ agus i ṫ ir is aoileaċ do ċur leó go séideann na bog-ġais ṫ re ṡ úili ḃ na sciol ṫ án soin. 'Sa ṁ í seo ċuġainn sái ṫ fear na sciol ṫ áin sin i dtala ṁ is bei ḋ prátaí nua san Abrán atá ċuġainn aca súd. Ċonnac fiċe púnt dá ṫ a ḃ airt ar ṫ onna prátaí nua roi ṁ   Ḃ ealtaine i gca ṫ air Lúnduin. Ní áiteó ṁ a ḋ  an saoġal orm 'ná go ḃ fuil sé i gcumas feirmeóirí na hÉireann an rud céadna do ḋ éana ṁ . Ṫ áid siad ċo ṁ gasta is ċo ṁ críoċna ṁ ail leó súd ṫ all, aċt a ṁ áin naċ ḃ fuil eólas míniġ ṫ e tal ṁ an aca. Ní féidir leó dá réir sin ḋ á ḃ arra prátaí do ḃ aint as an dtala ṁ i n-éin-ḃ lia ḋ ain a ṁ áin ⁊ an leasuġa ḋ ceart do ċur ar n-ais ann gcás ná raġa ḋ an tala ṁ soin i ndísc. "An as scoilín Gae ḋ ealaċ do ṁ easann tú an t-eólas soin do ṁ úinea ḋ  do na feirmeóirí ḃ ?" adéarfai ḋ  duine éigin, is é ag lea ṁ -ġáiri ḋ e. Go réi ḋ , a ḋ alta. Ni ḟ uil síol-ċnó na daire ċó ṁ mór le méaracán, aċt féaċ ar ḃ ile na coille d' ḟ ásann uai ḋ , a ċeann go hárd, a ṗ réa ṁ a go doi ṁ in, a ċa ḃ ail ṫ oirtea ṁ ail, a ġéaga rea ṁ ra, riġne. D' ḟ ás an crann uai ḃ reaċ soin as beagán, ní rai ḃ  dea ḃ a ḋ  'ná dei ṫ neas air, aċt níor staon sé ria ṁ gur ḟ ás sé. Féaċ go cruinn air, is maċtnuiġ! D'éis an ċéad scoil Ġae ḋ ealaċ do ċur ar bun ⁊ tai ṫ iġe ḃ ei ṫ againn ar an ngnó, is féidir linn scoileanna eile d' ḟ aġáil mar a múinfear gaċ uile ċéird do ṫ eastóċai ḋ  uainn i nÉirinn, mar atá leasuġa ḋ  lea ṫ air, gréasui ḋ eaċt, fiġeadóireaċt, táilliúireaċt, siúinéireaċt, ⁊ cearda eile. Cuirfear árdscoil ar bun i mBaile Á ṫ a Clia ṫ , nó gCorcaiġ, nó i nGailli ṁ , le haġai ḋ gaċ eala ḋ a ṫ air ḃ eaċ do ṁ úinea ḋ as Gae ḋ ilg do'n aos óg do ṫ oġfar as na scolai ḃ Gae ḋ ealaċa. Ċuir ár sinsir scoileanna na Tea ṁ raċ is Ċluana, Ḃ eannċoir is Árdmaċa ar bun, ⁊ lea ṫ a gcáil ar fuid an tsaoġail. Tá an ḟ uil ċéadna ionnainne. Misneaċ, a ċlann ó! Is linn-ne tír ġeal-innseaċ na hÉireann, ⁊ is gearr go mbei ḋ sí againn le congna ṁ Dé.

Mar a gcuireann C. na G. fú ṫ a, where the G.L. put up (reside) . T u i s m i ḋ e , parents . Áirea ṁ , Arithmetic . Léar-eólas, Geography . Tó ṁ as Cruinne, Geometry . Míniuġa ḋ  tal ṁ an, Agriculture . Aosánaiġ, youngsters . Tíor ṫ a deórata, foreign countries . Sciol ṫ áin, "cut" potatoes for seed . I ṫ ir, earth- mould . Ní áiteo ṁ a ḋ   ⁊ rl. The world would not persuade me . Críoċna ṁ ail, industrious . Síol-ċnó na daire (no daraċ), the seed nut of the oak, acorn . CONÁN MAOL.

II. SGOIL GAE Ḋ EALAĊ.

Tá an ceart ar fad ag Conán Maol. Teastuiġeann sgoil Ġae ḋ ealaċ uainn. Ní múinea ḋ atá againn i nÉirinn anois aċt creaċa ḋ , ⁊ tá a rian orainn. Tá an donas a' teaċt ar ár dtír. Ní'l againn aċt blia ḋ ain níos measa 'ná a ċéile. Tá muinntir na tuai ṫ e a' scaipea ḋ agus a' mea ṫ a ḋ , ⁊ tá na sráid-ḃ áiltí beaga ag dul i n-olcas gan aonaċ gan marga ḋ  foġanta. Féaċaimís ar an dtala ṁ  agus ar ċuradóireaċt na tíre. Tá an ċuid is mó de'n tala ṁ lea ṫ -ḃ ái ṫ te le huisge, ⁊ ní ha ṁ áin an tala ṁ ísiol aċt leicne árda. Is or ṫ a tá na barraí breaġ ṫ a luaċra a' fás ⁊ gan duine ná daoine a ró ṁ arfa ḋ díog ċun iad a ṫ iormuġa ḋ . Féaċ feirmeóirí na hÉireann a' díol a gcod' coirce ar ḋ á ṫ eistiún an ċloċ ⁊ a' ta ḃ airt sgillne ar Castalia nó ar rud éicint eile go ḃ fuil ainm ṁ ór air. Féaċ ár dtír agus í maol ó ċrannai ḃ . Nuair do b' ḟ éidir leis na huaisli ḃ crainn a ċur níor ċuireadar iad. Dá gcuirfidís ní ḃ eidís anois mar ḃ ea ḋ bacaiġ a dú ṫ aiġ ag iarrai ḋ déarca ar Ḃ uindeam. Ḃ ea ḋ airgead i n-a bpócaí ḃ aca ⁊   ḃ ea ḋ obair ag luċt oibre atá anois a' tei ṫ ea ḋ as Éirinn. Agus cad is cionntaċ leis seo? An saġas ta ḃ airt suas a fuaireadar. Níor ċeap éinne go mba ċeart d'uaisli ḃ  na hÉireann eólas do ḃ ei ṫ  aca ar ṫ ala ṁ  na hÉireann. 'Sea ḋ ! tá tora ḋ  a ndeaġ- oibreaċa aca anois, ⁊ is baoġlaċ liom-sa naċ ag dul i ḃ fea ḃ as a ḃ ei ḋ an sgéal aca feasta.

  Aċt cad deir an feirmeóir? Ceapann seisean ná fuil éan-ṁ ai ṫ eas i gcrainn aċt iad do ġearra ḋ   ⁊ a ḋ óġa ḋ . "Ní'l siad aċt a' suġa ḋ briġe an taili ṁ ." Ní baoġal dó- san crann a ċur. Gearrann sé an crann mar ġeall ar a ḃ ei ṫ  'sa' tsliġe air, aċt bíonn na mílte feóċadán ⁊ geósadán a' fás i n-a ṗ áirc aige. Nuair a ḃ í sé seo 'n-a ġarsún a' dul ar sgoil fuair sé árd-ṁ úinea ḋ . Ḃ í ḟ ios aige cia'ca an cnoc is aoirde 'sa' do ṁ an. Do 'neósfa ḋ sé ḋ uit an méid uisge ġa ḃ le fánai ḋ le blia ḋ ain i n-a ḃ ainn ṁ óir íoċtair Aimeirice, ⁊   ḃ í cúnntas cruinn aige ar a ṫ air agus ar ṁ a ṫ air ríoġ ḃ í 'sa' Rói ṁ  na mílte blia ḋ an ó ṡ oin. Ba ḋ   ḋ óiġ le duine gur a ḋḃ ar captaín a ḃ í 'sa' ġarsún agus an saġas foġluim a fuair sé ar sgoil. Nár ċóir go mbea ḋ an ḃ eag nó an ṁ ór d'eólas le faġáil aige ar an tsliġe ḃ ea ṫ a ḋ   ḃ í i ndán dó. Aċt ní mar sin a ḃ í. Ċonnaic sé na crainn a' fás; ċonnaic sé an duillea ḃ ar a' séidea ḋ ins an Earraċ ⁊ a' tuitim 'sa' ḃ Foġ ṁ ar; aċt níor ċuir éinne 'n-a ċeann ná rai ḃ ó'n gcrann úd ar ṫ ao ḃ an ḃ ó ṫ air aċt greim ḟ aġáilt ar an dtala ṁ   ⁊ go mbea ṫ óċa ḋ an t-aer é. Is cui ṁ in liom-sa sean-daoine nár ċai ṫ lá ria ṁ ar sgoil, ⁊  geallaim ⁊ dei ṁ inġim gur mó an t-eólas a bí aca ar ċuradóireaċt ⁊ ar ni ḋṫ i ḃ a ḃ aineann le sao ṫ ruġa ḋ na tal ṁ an 'ná ḃ íonn anois aca so a ċai ṫ eann na blia ḋ anta ar sgoil. Ní héin-iongna ḋ an sgéal a ḃ ei ṫ mar seo ag ógánaiġ na haimsire seo. Tagann mórán d'ár gcuid eólais ċuġainn ó ḋ ú ṫ ċas. Pé eólas a ḃ í ag ár seaċt-sinsearai ḃ is i nGae ḋ ilg do b' ḟ éidir leó é ċur i n-u ṁ ail dá gclainn; aċt ní rai ḃ  éin-ṁ esa aca-san ar Ġae ḋ ilg. Ċai ṫ eadar ua ṫ a í, ⁊  i n-a ṫ eannta sgaradar le heólas na sean-daoine a ṫ áinig rómpa. B' ḟ éidir go rai ḃ  beagán d'eólas a ṡ insear ag an bpáisde ar ḋ ul ar sgoil dó ar dtúis. Aċt, má ḃ í, níor b' ḟ ada gur straca ḋ  as na préa ṁ aċai ḃ an t-eólas so, ⁊ má ḟ ága ḋ éan-ċuid de gan straca ḋ , do múċa ḋ é le carta an Ḃ éarla sara rai ḃ  an lean ḃ  lea ṫ -ḃ lia ḋ ain ar sgoil. Ṫ ug na múinteóirí iarraċt ar síol an Ḃ éarla a ċur. Ní rai ḃ an i ṫ ir ró-oirea ṁ naċ, ⁊ ba ṁ inic an síol go holc, ⁊ ba ṁ easa é an leasuġa ḋ , ⁊ b'é deirea ḋ an sgéil é gur ḟ ág an sgoláire an sgoil ⁊ é gan Ḃ éarla gan Ġae ḋ ilg. Ḃ fuil leiġeas le faġáil ar an aicíd seo? Tá, gan a ṁ ras. Tá an leiġeas ag an ndorus againn. Tá an leiġeas i dteangain ár sinsear. Mola ḋ  le Dia! tá an leiġeas ag oibriuġa ḋ  anois. Tá síol cur ṫ a i n-i ṫ ir ṁ ai ṫ . Ba ṁ ai ṫ  linn-ne dá ḃ feicimís an gea ṁ ar a' teaċt suas níos treise ⁊ níos tiuġa 'ná atá sé. Aċt bío ḋ foi ḋ ne againn. "Tagann gaċ mai ṫ  le cáirde," ⁊  "I ndiai ḋ  'ċéile ḋ éantar na caisleáin." Bei ḋ barra mai ṫ againn fós, le congna ṁ Dé. Ní doig liom féin gur ṫ áinig an t-am fós ċun Sgoil Ġae ḋ ealaċ "Ċonáin Ṁ aoil" a ċur ar bun. 'Sé is ceart dúinn úsáid a ḋ éana ṁ des na sgoileanna atá againn. Má is mai ṫ leis na stiúr ṫ óirí é, is féidir leó Sgoil Ġae ḋ ealaċ a ḋ éana ṁ d'éan-sgoil atá fú ṫ a. Anois ní fuláir nó tá sagart le faġáil i Gceanntar Ġae ḋ ealaċ a ċuirfea ḋ  Sgoil Ġae ḋ ealaċ ar bun. Agus muna ḃ fuil a lei ṫ éid seo le faġáil, cuirimís sgoil oi ḋ ċe suas. Tá airgead le faġáil ó'n Riaġaltaċas ar an obair seo. Is féidir linn-ne greim ḟ aġáil ar ċuid de ċun na Gae ḋ ilge a ṁ úinea ḋ   ⁊  ní dóiġ liom-sa go ḃ fuil aon scairt 'sa' ḃ earnain le cosg a ċur orainn. "An té ná bíonn láidir Ní fuláir do ḃ ei ṫ glic." Ní'lmid-ne láidir fós, ⁊ nuair ná fuilmid, 'sé is fearra ḋ úinn a ḋ éana ṁ 'ná greim a ḃ rei ṫ ar gaċ buntáiste ⁊ úsáid a ḋ éana ṁ dío ḃ ar son na Gae ḋ ilge. "Glac a ḃ faiġir ⁊ díol a ḃ féadfair." BEIRT Ḟ EAR. Gluais. Creaċa ḋ , spoiling . A' scaipea ḋ   ⁊  a' mea ṫ a ḋ   scattering and decaying . Sráid- ḃ ailtí, villages . Leicne árda, high hill-sides . Ḋ á ṫ uistiún an ċloċ, eightpence a stone . Maol ó ċrannai ḃ , bare of trees . Crainn a ċur, to plant trees . Ag iarrai ḋ déarca, seeking alms . Cad is cionntaċ, what is to blame for this . Ta ḃ airt suas, up-bringing, education . Ní baoġal dó-san crann ċur, no fear of his planting trees . Cia'ca an cnoc is aoirde, which is the hi hest mountain . Ġa ḃ le fánai ḋ ,

went down . An ḃ eag nó an ṁ ór d'eólas, some little or much knowledge . Curadóireaċt, agriculture . Is i nGae ḋ ilg do b'éidir leó, in Irish they were able to make it known to their children . Straca ḋ as na préa ṁ aċa, torn out of the roots . An i ṫ ir, the soil . Gea ṁ ar, young grass . Scairt sa ḃ earnain, a bush in the gap .

III. SCOIL ĠAE Ḋ EALAĊ.

Is beag an ṁ ai ṫ eas dúinn ḃ ei ṫ ag tráċt ṫ ar Ġae ḋ ilg ⁊ ag áitea ṁ ar ḋ aoini ḃ gur beó-ṫ eanga í muna ḃ féadfaimíd í ṡ ao ṫ ruġa ḋ mar ṡ ao ṫ ruiġ ṫ ear gaċ beó-ṫ eanga 'san Eóraip. Is beag an ṁ ai ṫ eas ḃ ei ṫ  ag iarrai ḋ  smaċt a ċur ar ḋ aoini ḃ  boċta gá ḃ ataraċa, ar luċt iascaireaċta, ar luċt sclá ḃ ai ḋ eaċta, is ar a lei ṫ éidi ḋ i ḃ , ḃ ei ṫ ag iarrai ḋ  maide a ṫ a ḃ airt dói ḃ  muna la ḃ arfaid Gae ḋ ilg iad féin is muna la ḃ arfaid Gae ḋ ilg le n-a bpáisti ḋ i ḃ   ⁊   ḃ ei ṫ  ag gearán ná fuil ruainne do'n Spioraid Ġae ḋ ealaiġ fág ṫ a 'n-a measc nuair a ṁ o ṫ uiġtear an tuile ag tráġa ḋ   ⁊ gan caoi ar ċasa ḋ aici. Is beag an ṁ ai ṫ eas é sin go léir muna ḃ féadaimíd gaċ ní ḋ   ḃ aineann le n-a ngnó saoġalta do ṁ úinea ḋ  dos na daoini ḃ  i nGae ḋ ilg. Muna ḃ fuil briġ 'san Ġae ḋ ilg fé lá ṫ air aċt ċum iasc do ċo ṁ airea ṁ nó cearca do ḋ íol ar ṁ arga ḋ  nó déirc a lorg ó ṫ iġ go tiġ nó fós ċum a ṁ ráin ṡ ult ṁ ara do ċana ḋ  le hais na teinea ḋ , ní fada ḟ anfai ḋ  fiú na bríoġ soin féin innti, agus is beag an ṁ ai ṫ eas dúinn ḃ ei ṫ ag ga ḃ áil dí agus ag ta ḃ airt iarraċta ar í ċoimeád 'n-a bea ṫ ai ḋ . Ní féadfai ḋ  daoine ḃ ei ṫ  i gco ṁ nui ḋ e ag díol cearc nó ag co ṁ airea ṁ  éisc nó ag lorg na déirce—cai ṫ fear a lán rudai ḋ e naċ iad a ḋ éana ṁ , ⁊  muna mbei ḋ  sé i gcumas na ndaoine iad a ḋ éana ṁ  i nGae ḋ ilg déanfar i mBéarla iad agus léigfear an Ġae ḋ ilg le fuaċt is le failliġe. Má ḟ anann gaċ duine óg is aosta, a la ḃ rann Gae ḋ ilg is ná fuil ta ḃ airt suas i mBéarla air, má ḟ anann sé 'n-a illiterate , má's éigin dó a ṁ arc (×) a ċur i bpáipéar i n-ionad a anma, má's éigin dó múinteóir Béarla d'faġáil dá ċlainn nó iad a ḃ ei ṫ  'n-a n-illiterates mar é féin—má leantar do'n ċleas soin, is gearr a ḃ ei ḋ a lei ṫ éidí sin d' illiterate n-ár measc, is geárr a ḃ ei ḋ Béarla ag éinne aċt dra ḃ ġail ḃ eag gan ḃ riġ. Cad do ruaig an Ġae ḋ ilg as Conntae Luimniġ, as Conntae Tiobrad Árann, as ur-ṁ ór de Ċonntae Ċorcaiġe, as Ca ṫ air Ċorcaiġe agus as conntae ṫ i ḃ  is ca ṫ raċai ḃ  naċ iad? Cad do ċuir an fán uir ṫ i, ó aimsir an droċ-ṡ aoġail go dtí seo? 'Neosad-sa dí ḃ  cad do ċuir fán is ruagairt ar ár dteangain. Lea ṫ -ċéad blia ḋ an o ṡ oin nó ós a ċionn ḃ í sí dá la ḃ airt go flúirreaċ ag óg is aosta ar fuaid na Mu ṁ an, ⁊ ba ḋ óiġ le duine ná tiocfa ḋ aon ḃ risea ḋ go brá ṫ uir ṫ i. Ḃ í fili ḋ eaċt le faġáil aisti, ḃ í scéalta fiannai ḋ eaċta le faġáil aisti, ḃ í co ṁ rá ḋ suilt is grinn le faġáil aisti. Dar ndóiġ ba ṁ ai ṫ an rud sain. Aċt ní ḟ éadfa ḋ daoine maireaċtaint ar rannai ḃ fili ḋ eaċta, is ní ḃ ainfea ḋ eaċtrai ḋ e ar Oisín is ar Oscar an tart ná an t-ocras de ṁ uiriġean óg nea ṁ -ċongantaċ. Níor féada ḋ dul ċum cinn le gnó an tsaoġail gan ta ḃ airt suas éigin oirea ṁ naċ, ⁊  ní rai ḃ  an ta ḃ airt suas soin le faġáil i nGae ḋ ilg, ⁊   ḃ í sé le faġáil i mBéarla. Dá ḃ riġ sin cuirea ḋ an Ġae ḋ ilg i lea ṫ -taoi ḃ   ⁊ tá a rian uir ṫ i indiu. Tá an rud céadna soin ar siu ḃ al fá lá ṫ air. Tá ṫ ar ag cur na Gae ḋ ilge i lea ṫ -taoi ḃ d' ḟ onn ta ḃ airt suas tair ḃ eaċ d' ḟ aġáil i mBéarla. Agus beifear dá cur i lea ṫ -taoi ḃ go mbei ḋ sé 'n-ar gcumas teagasc oirea ṁ naċ tair ḃ eaċ a ṫ a ḃ airt i nGae ḋ ilg do'n aos óg a la ḃ rann í do réir ḋ ú ṫ ċais. Is mai ṫ an rud tim ṫ iri ḋ e do scaoilea ḋ amaċ fá'n dtuai ṫ ; is mai ṫ an sud crao ḃ aċa do ċur ar bun annso is annsúd 'sna críoċai ḃ  Gae ḋ ealaċa. Ní'l aon loċt agam le faġáil or ṫ a, aċt creid mise leis ní réi ḋ teoċai ḋ tim ṫ iri ḋ e an ċeist go lá an ċunntais. Dá mbea ḋ  tim ṫ ire againn i gcóir gaċ sráid-ḃ aile nó gaċ baile Gae ḋ ealaċ ⁊  gaċ tim ṫ ire a ḃ ei ṫ ag obair go dian dú ṫ raċtaċ ó ċeann ceann na blia ḋ na, dá mbea ḋ crao ḃ do Ċonnra ḋ na Gae ḋ ilge i ngaċ baile ⁊ na lea ḃ air is deise 'san do ṁ an dá gcur amaċ gaċ seaċt ṁ ain agus an ceól is bríoġ ṁ aire i nÉirinn dá spreaga ḋ agus an rinnce is anama ṁ la le faġáil fá ġléas againn—ní ċuirfea ḋ na nei ṫ e sin go léir sonas ná bail ar ár dteangain dá mba ḋ  rud é gur ḃ 'éigin do'n aos óg iompó ḋ  ar an mBéarla ċum an ta ḃ airt suas d'oireann dói ḃ  dá ngnó saoġail d' ḟ aġáil. Is mar sin atá an scéal fá lá ṫ air, agus is mar sin a ḃ ei ḋ  an scéal go gcuirfear scoileanna fíor-Ġae ḋ ealaċa ar bun. Aċt mar adeir Conán Maol, tosnuiġtear le héan-scoil a ṁ áin. Bíonn gaċ aon tosnuġa ḋ  lag. Lastaréan- ċoinneal ḃ eag a ṁ áin mar ṫ osnuġa ḋ , agus is gearr go mbei ḋ soillse ar ndó ṫ ain againn. An ḃ feaca ḃ ar ria ṁ  an ċuma i n-a lastar na coinle 'sna heaglasai ḋ i ḃ . Nuair a ḃ íonn cruinniuġa ḋ mór bailiġ ṫ e le ċéile agus coinneal i lái ṁ gaċ duine aca, faġ ṫ ar aon ḃ uaiceas ḃ eag a ṁ áin; lastar í; lastar coinneal i lái ṁ   ḋ uine

éigin léi, druideann an duine sin a ċoinneal ar lasa ḋ ċum coinle a ċo ṁ ursan, ⁊ lasann a ċoinneal; lasann siúd coinneal an té ḃ íonn le n-ais, agus dá réir sin ri ṫ eann an teine ó ḋ uine do duine, agus is gearr an ṁ oill go ḃ feictear blao ḋ m solais ag geala ḋ na heaglaise go lonnraċ agus ag cur compórd is á ṫ as ar na daoini ḃ ar fad. Is mar sin a ḃ ei ḋ an scéal againn i dtaoi ḃ na scoile, cuirtear aon scoil a ṁ áin ar bun; lastar an ċoinneal ḃ eag a ṁ áin, agus is gearr le congna ṁ Dé go mbei ḋ blao ḋ m soluis ag éirġe ó ċúig áirdi ḃ na hÉireann ná múċfar go deó na ndeór. Is mi ṫ id dúinn tosnuġa ḋ . Is cuma cá gcuirfear an scoil sin ar bun —i nDún na nGall, i gConntae na Gailli ṁ e nó i gCiarrai ḋ e. Aċt ó's Ciarrai ḋ eaċ Conán Maol, ó's Ciarrai ḋ eaċ "Beirt Ḟ ear" agus ó's Ciarrai ḋ eaċ mé féin, agus nuair ná fuil aon ċríoċ ná Conntae eile ag ta ḃ airt fá'n obair seo, is dóiġ liom gur fearra ḋ úinn tosnuġa ḋ le Ciarrai ḋ e—áit éigin ṫ iar an fad i mBaile an Ḟ eirtéiriġ nó i nÍ ḃ rá ṫ aċ nó i nGleann Bei ṫ e. B' ḟ earr liom aon scoil fíor-Ġae ḋ ealaċ a ṁ áin 'ná ḋ á ṫ im ṫ ire Cai ṫ fear airgead do ṡ olá ṫ ar aċt ní dóiġ liom go bfágfai ḋ  na . Ciarrai ḋ iġ cibé áit i n-a ḃ fuil siad aon easna ṁ  orainn, agus ní'l a ṁ ras ná go dta ḃ arfai ḋ  an Árd-ḟ eis congna ṁ  dúinn agus go mbeannóġai ḋ  sí ár n-obair. Tosnuiġmís le congna ṁ Dé agus do réir mo ṫ uairime níor rinnea ḋ obair ria ṁ ar son ár dteangan níos fearr 'ná an obair do ċeap Conán Maol. PÁDRAIG UA DUINNÍN.

IV. CUIRTEAR CORC SA Ḃ AIRILE FEASTA, A UAISLE.

Nuair ḃ íos-sa ar scoil sa tseana-ṡ aoġal, ní rai ḃ ná ṁ aid ba ṁ ó agam ná bairile. Seo mar a ṫ árlai ḋ  sin. An mí-ḟ ortún máiġistir a ḃ í againn, ní rai ḃ  oiread mo ḋ uirn ann, aċt ḃ í béic asail aige, ⁊ rud ba ṁ easa na soin, slat ċo ṁ fada le slat Ṁ aoise. "Anois" adeirea ḋ sé, agus é ag rástáil síos agus suas, agus ag fásca ḋ na slaite ar tí na súl a ḃ aint asainn, "tá bairile áiri ṫ e ann agus ḋ á ṗ oll ann—poll 'n-a ḃ un agus poll 'n-a ḃ arr, agus ḋ á corc ionnta. Dá mbea ḋ  an bairle lán d'uisce agus go dtarraiceoġ ṫ á an corc ṫ íos do ḃ ea ḋ an bairile folla ṁ i gcionn deiċ nóimití; aċt dá mbea ḋ sé folla ṁ   ⁊ go leogfá uisce isteaċ ann tríd an bpoll ṫ uas, do ḃ ea ḋ sé lán i gcionn ḋ á nóimit déag. Cuir i gcás anois go mbea ḋ an bairile lán, agus go dtarraiceoġ ṫ á an dá ċorc i n-éin ḟ eaċt, cahuin a ḃ ea ḋ sé i n- dísc?" Is ar an gceist seo do ċui ṁ niġeas an lá fé ḋ eirea ḋ nuair ċonnac aiste Ċonáin Ṁ aoil mar ġeall ar an scoil Ġae ḋ ealaiġ. Mar is solaoid d'Éirinn an bairile úd. Ḃ í sí ar scéi ḋ e de Ġae ḋ ilg—cnuasaċ sao ṫ air intinne ár sinsear ro ṁ ainn. Annsoin, do ṫ áinig an fealltóir Sasannaiġ, ⁊ do ḋ ein sé poll i dtóin an ḃ airile, agus siúd an t-uaċtar sai ḋḃ ir le fánai ḋ . I n-ionad an ṗ uill a stop is a ṁ lai ḋ a ḃ íomar-na, ar nós ḃ raisile lean ḃ timċeall loċáin ar ṫ ao ḃ sráide glagair, ag rinnce ⁊ ag buala ḋ bas le spórt nuair ċoncamair na caisí geala ag ga ḃ áil síos, agus do rop cuid againn ár méaranna sa ṗ oll ġá ḟ airsingiuġa ḋ  i gcás go mbea ḋ  tuile níos mó againn. Sul a rai ḃ  an tubaist ar fad déanta againn do ṫ áinig fir ċalma Ċonnra ḋ  na Gae ḋ ilge d'ár gcose. D'éis aġai ḋ  béil a ṫ a ḃ airt orainne do ċuadar ag stop an ṗ uill. Aċt níor leog an Sasannaċ dói ḃ é. "Pé ní ḋ is mar a ḋ eineann an Bairile," ar sé, "is liom-sa an poll soin, agus ní leó ṁṫ ai ḋ si ḃ barra méire a leogaint air." "Déinimís poll i gceann an ḃ airilie" arsa na fir, "agus cuirimís tuillea ḋ  uaċtair ann." Do déana ḋ  mar sin, agus do ċuireadar fios ar uaċtar ar fuid na tíre le cur 'sa' ḃ airile; aċt, foríor! tá uaċtar gann i nÉirinn anois. Cuirea ḋ  stranncán mai ṫ  ó Ḃ aile Ṁ úirne ċúċa, cuid ó'n nGaili ṁ , cuid ó Ċiarai ḋ e. Do ċuir an tA ṫ air Peadar tuna uai ḋ féin ċúċa; agus do ḃ ailiġ Cú Ula ḋ , an fear boċt lán poitín dói ḃ   ṫ all 'sa a ḃ us i dTír Ċonaill. 'N-a n-éaġmais sin, is minic ná rai ḃ  le faġáil aca aċt an bainne géar, an lionn caol, ⁊  an ḃ lá ṫ aċ. Ní ag loċtuġa ḋ  na ndaoine n-a ṫ ao ḃ soin atáim, mar ṫ ugadar ua ṫ a go toilteanaċ é, ⁊ ní rai ḃ a ṁ alairt aca.