L'organisation de l'espace dans deux ateliers de potiers traditionnels de Thasos - article ; n°2 ; vol.119, pg 591-606

Stratis Papadopoulos

Description

Bulletin de correspondance hellénique - Année 1995 - Volume 119 - Numéro 2 - Pages 591-606
The first part of this article comprises a detailed description of the installations in the two workshops, covered and open-air, and emphasis is given to their function and architectural interdependence. In the second part, based on a detailed examination, the positions of each structure are shown to be the result of a detailed plan, drawn up in advance of the work of construction. It takes into account the most fundamental factors relating to the efficiency of the work in each workshop (work potential, most economical investment of time and labour, maximum reduction of the risk of accidents during transport). To check this proposition, it was assumed as a working hypothesis that the distances between the parts of each workshop, functionally connected, would have been as short as possible and would have represented movements in a straight rather than a curved line. A summation of the total of these routes, in a one-way or two-way direction, shows a virtual predominance of the former. There existed therefore, according to us, a planned spatial organisation designed by the potters themselves.
Στο πρώτο τμήμα της εργασίας αυτής περιγράφονται διεξοδικά οι εγκαταστάσεις των δύο εργαστηρίων, οι στεγασμένες και οι υπαίθριες, με έμφαση στο λειτουργικό τους προορισμό και στη δομική τους αλληλεξάρτηση. Στο δεύτερο τμήμα αποδεικνύεται, με τους όρους μιας συστηματικής εξέτασης, ότι η τοποθέτηση της καθεμιάς κατασκευής αποτελεί προϊόν μελετημένου σχεδιασμού που προηγείται των οικοδομικών εργασιών. Στον προκαθορισμένο αυτό σχεδιασμό συνυπολογίζονταν οι βασικότεροι παράγοντες για την αποτελεσματική λειτουργία του καθενός εργαστηρίου (το εργατικό δυναμικό, η συμφορότερη δυνατή επένδυση χρόνου και εργασίας, η ελαχιστοποίηση του κινδύνου ατυχημάτων κατά τις μεταφορές). Για τον έλεγχο της παραπάνω πρότασης μελέτης, υιοθετήθηκε ως « υπόθεση εργασίας » η άποψη ότι οι αποστάσεις ανάμεσα στα μέρη κάθε αγγειοπλαστείου, που σχετίζονται λειτουργικά, πρέπει να είναι οι μικρότερες δυνατές και να αποτυπώνονται ως ευθείες μάλλον παρά ως καμπύλες μετακινήσεις. Η καταγραφή του συνόλου των μονόδρομων και αμφίδρομων διαδρομών των κεραμέων αποδεικνύει μια καθολική σχεδόν κυριαρχία των πρώτων : είχε εφαρμοστεί, επομένως, ένας χωροταξικός προγραμματισμός, εκπονημένος από τους ίδιους τους κεραμείς.
Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι κυρίως να συγκεντρώσει τις ποικίλες παρατηρήσεις που προέκυψαν από την προετοιμασία της μακέτας του αρχαιολογικού χώρου της αγοράς του 'Αργούς. Επειδή η κατανόηση του χώρου εξαρτάται στενά από την ανάγνωση του Παυσανία, παρουσιάζουμε κατ' αρχάς τις μεγάλες ενότητες που αντιστοιχούν στα κεφάλαια της Περιήγησης. Για να μπορέσουμε να εντοπίσουμε τη θέση του ιερού του Απόλλωνος Λυκείου πάνω στο άνδηρο που βρίσκεται βορείως του Νυμφαίου και της ορχήστρας, γίνεται μια σύντομη αναφορά σε όσα γνωρίζουμε για το άνδηρο αυτό. Σε παράρτημα γίνεται επίσης μια επανεκτίμηση των συμπερασμάτων που συνάγονται από τις επιγραφές σχετικά με τον εντοπισμό του ιερού. Για να διευκολυνθεί η ερμηνεία των διαφόρων γραπτών μαρτυριών που αναφέρονται στη δομή του χώρου, σχεδιάστηκαν κατόψεις της αγοράς σε τρεις εποχές : στον 5ο αι. π.Χ., στον 2ο αι. μ.Χ. και στους ύστερους αυτοκρατορικούς χρόνους. Επιχειρούμε επίσης να δείξουμε πώς η εγκατάσταση των διαφόρων κτιρίων που συνθέτουν την αγορά της κλασικής περιόδου ανταποκρίθηκε σε ένα συντονισμένο και φιλόδοξο οικοδομικό πρόγραμμα, του οποίου μπορούμε να εντοπίσουμε τους βασικούς άξονες : καθώς όλα τα γνωστά κτίρια εντάσσονται στο σχεδιασμό του προγράμματος αυτού, γίνεται δυνατό να προσεγγίσουμε τη σκέψη εκείνων που συνέλαβαν τη δομή του δημόσιου χώρου του Άργους όταν, μετά το 460 π.Χ., ξανασχεδίασαν την πόλη.
16 pages
Source : Persée ; Ministère de la jeunesse, de l’éducation nationale et de la recherche, Direction de l’enseignement supérieur, Sous-direction des bibliothèques et de la documentation.

Informations

• Publié par: BULLETIN_DE_CORRESPONDANCE_HELLENIQUE
• Publié le: 01 janvier 1995
• Nombre de lectures: 14
• Langue: Français
• Poids de l'ouvrage: 1 Mo

Extrait

Stratis Papadopoulos
L'organisation de l'espace dans deux ateliers de potiers
traditionnels de Thasos
In: Bulletin de correspondance hellénique. Volume 119, livraison 2, 1995. pp. 591-606.
Citer ce document / Cite this document :
Papadopoulos Stratis. L'organisation de l'espace dans deux ateliers de potiers traditionnels de Thasos. In: Bulletin de
correspondance hellénique. Volume 119, livraison 2, 1995. pp. 591-606.
doi : 10.3406/bch.1995.4640
http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/bch_0007-4217_1995_num_119_2_4640Abstract
The first part of this article comprises a detailed description of the installations in the two workshops,
covered and open-air, and emphasis is given to their function and architectural interdependence. In the
second part, based on a detailed examination, the positions of each structure are shown to be the result
of a detailed plan, drawn up in advance of the work of construction. It takes into account the most
fundamental factors relating to the efficiency of the work in each workshop (work potential, most
economical investment of time and labour, maximum reduction of the risk of accidents during transport).
To check this proposition, it was assumed as a working hypothesis that the distances between the parts
of each workshop, functionally connected, would have been as short as possible and would have
represented movements in a straight rather than a curved line. A summation of the total of these routes,
in a one-way or two-way direction, shows a virtual predominance of the former. There existed therefore,
according to us, a planned spatial organisation designed by the potters themselves.
περίληψη
Στο πρώτο τμήμα της εργασίας αυτής περιγράφονται διεξοδικά οι εγκαταστάσεις των δύο εργαστηρίων,
οι στεγασμένες και οι υπαίθριες, με έμφαση στο λειτουργικό τους προορισμό και στη δομική τους
αλληλεξάρτηση. Στο δεύτερο τμήμα αποδεικνύεται, με τους όρους μιας συστηματικής εξέτασης, ότι η
τοποθέτηση της καθεμιάς κατασκευής αποτελεί προϊόν μελετημένου σχεδιασμού που προηγείται των
οικοδομικών εργασιών. Στον προκαθορισμένο αυτό σχεδιασμό συνυπολογίζονταν οι βασικότεροι
παράγοντες για την αποτελεσματική λειτουργία του καθενός εργαστηρίου (το εργατικό δυναμικό, η
συμφορότερη δυνατή επένδυση χρόνου και εργασίας, η ελαχιστοποίηση του κινδύνου ατυχημάτων κατά
τις μεταφορές). Για τον έλεγχο της παραπάνω πρότασης μελέτης, υιοθετήθηκε ως « υπόθεση εργασίας
» η άποψη ότι οι αποστάσεις ανάμεσα στα μέρη κάθε αγγειοπλαστείου, που σχετίζονται λειτουργικά,
πρέπει να είναι οι μικρότερες δυνατές και να αποτυπώνονται ως ευθείες μάλλον παρά ως καμπύλες
μετακινήσεις. Η καταγραφή του συνόλου των μονόδρομων και αμφίδρομων διαδρομών των κεραμέων
αποδεικνύει μια καθολική σχεδόν κυριαρχία των πρώτων : είχε εφαρμοστεί, επομένως, ένας
χωροταξικός προγραμματισμός, εκπονημένος από τους ίδιους τους κεραμείς.
Résumé
Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι κυρίως να συγκεντρώσει τις ποικίλες παρατηρήσεις που
προέκυψαν από την προετοιμασία της μακέτας του αρχαιολογικού χώρου της αγοράς του 'Αργούς.
Επειδή η κατανόηση του χώρου εξαρτάται στενά από την ανάγνωση του Παυσανία, παρουσιάζουμε κατ'
αρχάς τις μεγάλες ενότητες που αντιστοιχούν στα κεφάλαια της Περιήγησης. Για να μπορέσουμε να
εντοπίσουμε τη θέση του ιερού του Απόλλωνος Λυκείου πάνω στο άνδηρο που βρίσκεται βορείως του
Νυμφαίου και της ορχήστρας, γίνεται μια σύντομη αναφορά σε όσα γνωρίζουμε για το άνδηρο αυτό. Σε
παράρτημα γίνεται επίσης μια επανεκτίμηση των συμπερασμάτων που συνάγονται από τις επιγραφές
σχετικά με τον εντοπισμό του ιερού. Για να διευκολυνθεί η ερμηνεία των διαφόρων γραπτών μαρτυριών
που αναφέρονται στη δομή του χώρου, σχεδιάστηκαν κατόψεις της αγοράς σε τρεις εποχές : στον 5ο αι.
π.Χ., στον 2ο αι. μ.Χ. και στους ύστερους αυτοκρατορικούς χρόνους. Επιχειρούμε επίσης να δείξουμε
πώς η εγκατάσταση των διαφόρων κτιρίων που συνθέτουν την αγορά της κλασικής περιόδου
ανταποκρίθηκε σε ένα συντονισμένο και φιλόδοξο οικοδομικό πρόγραμμα, του οποίου μπορούμε να
εντοπίσουμε τους βασικούς άξονες : καθώς όλα τα γνωστά κτίρια εντάσσονται στο σχεδιασμό του
προγράμματος αυτού, γίνεται δυνατό να προσεγγίσουμε τη σκέψη εκείνων που συνέλαβαν τη δομή του
δημόσιου χώρου του Άργους όταν, μετά το 460 π.Χ., ξανασχεδίασαν την πόλη.L'ORGANISATION DE L'ESPACE
DANS DEUX ATELIERS
DE POTIERS TRADITIONNELS
DE THASOS *
I. Introduction
En octobre 1912, l'île de Thasos fut libérée par la flotte grecque1. Quelques mois plus
tard s'installèrent dans sa capitale, Liménas, les potiers Costas Chrysogelos et Thanassis
Mandeniôtis, dans le cadre du transfert de masse de céramistes de la « métropole » Siphnos
vers presque toutes les régions de la Grèce continentale et de l'Egée2. Après une période
d'essai de trois ans, durant laquelle ils étudièrent le comportement de la matière première
et l'intérêt du marché de la population locale, ils fondèrent sur la côte occidentale de
Liménas, au lieu-dit Molos, leur atelier commun (fig. 1).
Leur arrivée est considérée comme le point de départ de la tradition céramique de
l'île ; elle fait toutefois l'objet d'une série de controverses, qui ne seront pas discutées dans
ce bref travail, dans la mesure où elles nous ont déjà occupé antérieurement3. Signalons
toutefois qu'il manque dans la bibliographie — de toute façon limitée — des données
relatives à la naissance de ce métier traditionnel à Thasos. L'intérêt s'est concentré en
(*) La traduction française est due à Jean-Michel Saulnier. Les figures 1-5 ont été reprises sur Adobe
Illustrator par V. Anagnostopoulos.
Abréviations bibliographiques :
Papadopoulos (1992) = Str. Papadopoulos, «Εργαστήρια κεραμεικής στη Θάσο την περίοδο του Μεσοπολέμου:
Α' Συμπόσιο Θασιακών Μελετών, Θασιακά VII, ρ. 315-340. ιστορικό, περιγραφή και λειτουργία», (1996) = Str. Παραδοσιακά αγγειοπλαστεία της Θάσου, Athènes (sous presse).
(1) Α. Ε. Bakalopoulos, Ιστορία της Θάσου : 1453-1912, Μακεδόνικη Βιβλιοθήκη 64 (1984), ρ. 173.
(2) R. Ε. Jones, Greek and Cypriot Poitery. A Review of Scienlific Studies, Filch Laboratory Occastonal
Paper 1 (1986), p. 852; E. Spathari-Begliti, Ot αγγειοπλάστες της Σίφνου. Κοινωνική συγκρότηση - Παραγωγή -
Μετακινήσεις (1992), ρ. 22.
(3) Papadopoulos (1992), ρ. 316; Papadopoulos (1996). STRATIS PAPADOPOULOS [BCH 119 592
Fig. 1. — Thasos et sa région (d'après «Excavations at Sitagroi», Monumenta Archaeologica 13.1 [1986]).
effet sur les caractéristiques morphologiques des produits4, ou de préférence sur des
questions de technologie céramique5.
L'atelier de Molos correspond à la période de collaboration des deux familles, qui prit
fin au milieu des années 30. La division qui suivit fut provoquée selon nous par la cohabi
tation de nombreux artisans — quand se furent ajoutés les descendants — dans un même
(4) B. Kyriazopoulos, «Κεραμεική», Νεοελληνική Χειροτεχνία (1969), p. 102; Id., «Παραδοσιακά κεραμεικά
από την Ανατολική Μακεδονία και τη Θάσο», Η Καβάλα και η περιοχή της, Α' Τοπικό Συμπόσιο, Thessalonique, 18-20J04/
7577(1980), ρ. 115; Id., Ελληνικά παραδοσιακά κεραμεικά (Athènes, 1984), ρ. 32. K.Korre-Zografou, Ta κεραμει
κά του Ελληνικού χώρου (1995), ρ. 147.
(5) D. P. S. Peacock, Poltery in the Roman World. An Ethnoarchaeological Approach (1982), p. 31. l'organisation de l'espace dans deux ateliers de thasos 593 1995]
espace, mais aussi par certaines divergences d'opinion en ce qui concernait la répartition
du travail et les commandes. Les Mandeniôtis fondèrent alors plus près du village, au
lieu-dit Longos, une seconde entreprise familiale, qui fonctionna jusqu'en 1972. Celle de
Molos, léguée aux enfants et petits-enfants de son premier fondateur, continue à fonction
ner encore aujourd'hui.
Peacock6 considère cet atelier de la famille des Chrysogeloi, qu'il a dû visiter à la fin
des années 70, comme un bon exemple d'atelier «individuel», conforme à la majorité des
critères fixés par lui dans sa distinction entre entreprises «familiales» (house-hold), «indi
viduelles» (individual), «nucléaires» (nucleated) et «industrielles» (industrial)7 :
1) La poterie, tout en constituant la source fondamentale de subsistance, n'est pas
une activité pratiquée tout au long de l'année, et se combine avec des activités agricoles à
une échelle restreinte.
2) La production est orientée vers les marchés les plus lucratifs.
3) Le tour et le four ont été adoptés.
4) Le métier est exercé en règle générale par les hommes, car il revêt une importance
économique supérieure en comparaison avec la « production familiale », occupation fémi
nine par excellence.
5) Le potier peut travailler seul ou assurer la formation d'une petite équipe de
collaborateurs, habituellement membres de la même