Contes populaires de la Gascogne (Tome 2) — version bilingue gascon-français

Jean-François Bladé

Description

Les Contes populaires de la Gascogne recueillis par Jean-François Bladé dans les départements du Gers, du Lot-et-Garonne et des Hautes-Pyrénées sont un des monuments de la littérature orale de la Gascogne. Ils furent publiés originellement en gascon en deux ouvrages confidentiels, en 1867 et 1874, puis ils connurent la consécration avec la version en français (1886). Et il fallut un bon siècle pour redécouvrir la version originale gasconne...

Pour la première fois, il est enfin loisible d’apprécier les deux textes, en vis-à-vis : l’on pourra ainsi s’aider de l’un pour mieux comprendre l’autre, et goûter le dépouillement, quasi classique dans l’expression, de ces contes de la Gascogne orientale.

Ce tome II comprend les Contes mystiques et les Superstitions.

Los contes de Gasconha amassats preu Joan-Francés Bladèr capvath los departaments deu Gèrs, d’Òut-e-Garona e de las Pireneas-Hautas que son ua de las jòias de la literatura orau de Gasconha. Qu’eston publicats permèir en gascon dab dus libis confidenciaus en 1867 e 1874 apuish que coneishon la consecracion dab l’arrevirada en francés (1886). E que caló bèth cent ans mei per tornar descubrir la version originau gascona...

Preu permèir còp, qu’an enfin lo leser de legir los dus tèxtes cap-e-cap : cadun que’s poirà ajudar de l’un entà mielhe compréner l’aute, e presar com cau lo despulhament, casi classic de l’espression, d’aqueths contes de la Gasconha de Davant.

Que i càben en aquest tòme dusau los Contes mistics e mei las Legendas.

Sujets

• Folk Tales
• Fairy Tales
• Armañac (desambiguación)
• Bigorra
• Gascuña
• Legends
• Gascony
• Mythology
• Midi de la France
• Armagnac
• Jean-François Bladé
• Bigorre
• Multilinguisme
• Gascon
• Gascogne
• Fiction
• Contes
• Littérature
• Hautes-Pyrénées
• France
• Europe

Informations

• Publié par: Editions des Régionalismes
• Nombre de lectures: 5
• EAN13: 9782824056302
• Langue: Français
• Poids de l'ouvrage: 1 Mo

Extrait

Même auteur, même éditeur

isbn

Tous droits de traduction de reproduction et d’adaptation réservés pour tous les pays.
Conception, mise en page et maquette : © Eric Chaplain
Pour la présente édition : © edr/ EDITION S des régionalismes ™ — 2021
Editions des Régionalismes : 48B, rue de Gâte-Grenier — 17160 cressé
ISBN 978.2.8240.0728.1 (papier)
ISBN 978.2.8240.5630.2 (numérique : pdf/epub)
Malgré le soin apporté à la correction de nos ouvrages, il peut arriver que nous laissions passer coquilles ou fautes — l’informatique, outil merveilleux, a parfois des ruses diaboliques... N’hésitez pas à nous en faire part : cela nous permettra d’améliorer les textes publiés lors de prochaines rééditions.
Mise en graphie classique gasconne : Éric Chaplain






AUTEUR

jean-françois BLADÉ




TITRE

CONTES populaires de la Gascogne
(Armagnac-Bigorre) TOME II édition bilingue gascon-français




CONTES MISTICS
I. HADAS, BECUTS, NANS.
I. LOS DUS BESSONS E LAS DUAS HADAS
J o sabi un conte.
I avèva, un còp, dus frairs bessons, bèths coma lo jorn, fòrts e hardits coma Cesarrs. Un ser, aqueths dus bessons se’n tornàvan de la hera de Miranda, e qu’avèvan a traversar un gran bòsc. Èra lo mes de julh, sus las nau oras deu ser. La lua qu’èra au plen e qu’arrajava. Tot d’un còp, qu’entenon a arríser deguens un gran bartàs de bròcs.
— Hi! hi! hi !
— Hi ! hi! hi !
Los dus bessons tirèn sus la brida deus sons shibaus.
— Entenes, frair ? ça digoc l’ainat.
— Ò(c), mon frair. Son arrísers de dròllas.
En aqueth moment, deu gran bartàs de bròcs sortiscon duas dròllas, vestidas d’áur e de seda, e bèras coma anges.
— Bonser, gojats.
— Bonser, damaisèlas.
— Damaisèlas n’èm pas. Vosauts qu’ètz dus frairs bessons. Duas Hadas bessonas qu’èm nosautas. Se nos volètz esposar, vos haram rics coma la mar, e vos balheram dròlles bèths, fòrts e hardits coma vosauts.
— Maridem-nos, ça digoc l’ainat. Jo que prengui l’ainada.
— Maridem-nos. Jo que prengui la capdèta.
— E ben, ça digon las Hadas bessonas, qu’esposeram doman maitin. Tornatz-vos’n entà vòste. Mès, a punta d’auba, trobatz-vos sus la pòrta de la glèisa qu’es a l’entrada deu gran bòsc. E, dinc a doman, goardatz-vos plan de pas minjar ni béver arré. Autrament, arriberé un gran malurr.
— Hadas, seratz aubeïdas.
Los dus bessons saludèn las duas Hadas, se’n tornèn entà sos parents, e los parlèn pas d’arré. Se n’angon au lheit, sense minjar ni béver. Mès, a duas oras de la noeit, se levèn doçament, doçament, e sortiscon de l’ostau.
— Anem, viste. Tot just s’avèm lo temps d’arribar, davant punta d’auba, a la glèisa qu’es au bòrd deu gran bòsc.
En tot caminar, los dus bessons traversèn un camp de blat qu’èra dàvit segader. Sense i prénguer garda, lo capdèth s’amassèc un cabelh, ne destaquèc un gran, e lo hascoc croishir devath la dent, entà véser s’èra sec.
Davant punta d’auba, èran a la pòrta de la glèisa, au bòrd deu gran bòsc. La pòrta èra alandada, l’autar preparat, e las candelas alucadas.
Las duas Hadas atendèvan, vestidas de la rauba blanca e deu velet noviau, dambe la corona suu cap e lo flòc a la cinta.
— Men, ça digoc la Hada capdèta au besson capdèth, as desbrembat ta promessa de pas minjar ni béver arré. Atau, ès l’encausa d’un gran malurr. En t’esposar, jo venguèvi ua gojata coma las autas. Ara, Hada que soi per totjorn.
La capdèta de las Hadas bessonas se n’angoc, e son galant la tornèc pas jamés véser, jamés.
Alavetz, lo prèste e son clerc digón la messa deu maridatge, a l’intencion deus autes dus nòvis. Aquò hèit, lo capdèth digoc aus nòvis :
— Adishatz. Jo me’n vau loenh, plan loenh, me rénder monge dens un convent. Digatz a mon pair e a ma mair que me torneran pas jamés véser, jamés.
Lo capdèth partiscoc còp sec, e l’ainat s’amièc la hemna entà sos parents. Lo ser, davant de se botar au Iheit, era que digoc a son òme :
— Escota. Se tengues a jo, hè cas de m’aperar pas jamés ni hada, ni hòla. Autrament, arriberé un gran malurr.
— Hemna, sias tranquilla. T’apererèi pas jamés ni hada, ni hòla.
Pendent sèt ans, l’òme e la hemna viscon en contentament. Èran rics coma la mar, dambe sèt gojats au castèth.
Un jorn, l’òme èra anat a la hera, e la hemna comandava a la plaça deu mèstre. Èran de cap a miei julh. Hasèva redde bèth temps, e los blats èran goairebé madurs.
La mestressa deu castèth espiava lo cèu.
— Anem, vailets, ça digoc era. Anem, bordilèrs. Viste, viste. Segatz lo blat. Sarratz las garbas. Viste, viste. La granissa e l’auratge s’avançan.
— N’i pensatz pas, Madama. Lo temps es redde bèth, e lo blat serà pas segader que dens oeit jorns.
— Hasètz çò que vos comandi.
Los vailets e los bordilèrs aubeïscon. Trabalhàvan enqüèra qüan lo mèstre tornèc de la hera.
— Hemna, que hèn aqueths òmes ?
— Men, que hèn çò que jo los èi comandat.
— Hemna, lo blat segat n’es pas enqüèra madur. Cau que sias hòla !
Astalèu, la hemna partiscoc. Lo medish ser, la granissa e la periglèra arroïnèn tot lo país.
Pr’aquò, la hada tornava au castèth cada maitin, a punta d’auba. Entrava deguens la cramba de sos sèt mainatges, e los pintoava, en plorar, dambe un polit pinto d’áur.
— Praubes mainatges, digatz pas jamés a vòste pair que, cada maitin, a punta d’auba, vengui dens la vòsta cramba, vos pintoar dambe un polit pinto d’áur. Autrament, arriberé un gran malurr.
— Mair, l’ac diram pas.
Mès lo pair s’estonava de véser sos dròlles totjorn tan plan pintoats. Los disèva cada maitin :
— Petits, qui vos teng tan plan pintoats ?
— Pair, aquò es la nòsta goja.
Mès lo pair se mauhisava. Un ser, hascoc en semblant de se n’anar au Iheit, e s’estugèc dens la cramba deus sèt mainatges. A punta d’auba, la sua mair entrèc entà los pintoar, en plorar, dambe un polit pinto d’áur.
Alavetz, l’òme i podoc pas mès ténguer.
— Ma prauba hemna, çai, çai.
Mès la Hada partiscoc coma un lambret. E ni son òme, ni los sèt mainatges, la tornèn pas jamés véser, jamés.
E tric tric,
Mon conte es finit.
E tric trac,
Mon conte es acabat.
II. LAS TRES POMAS D’IRANGE
J o sabi un conte.
I avèva, un còp, un rei e ua reina qu’avèvan ua hilha, bèra coma lo jorn, e onèsta coma ua santa. A dètz-e-oeit ans, aquera dròlla caijoc malausa, tan malausa, que lo rei mandèc lo mès sabent de tots los medecins de Montpelhièr.
— Medecin, aquí mila loïs d’áur. N’auràs lo doble, qüan la mia hilha sia goarida.
— Rei, la vòsta hilha goarirà. Mès son remèdi n’es pas ací. Es en país estrange, loenh, plan loenh, au país de las pomas d’irange. En aqueth país, i a un bèth casau, que vei pas jamés ni nèu ni tòrr. Dens aqueth bèth casau i a un pomèr d’irange, tot blanc de flors, on sèt-cents rossinholets sauvatges càntan, noeit e jorn. Sus aqueth pomèr d’irange, i a nau pomas rossas coma l’áur. Rei, mandatz un joen gojat a n’amas- sar, e que ne pòrte tres. Qüan la vòsta hilha auja minjat la prumèra, se leverà de son lheit. Qüan la vòsta hilha auja minjat la segonda, serà mès bèra e mès goalharda que jamés. Qüan la vòsta hilha auja minjat la tresau, dirà : « N’aurèi ni patz ni repaus, que no(n) sia maridada au gojat que m’a portat las tres pomas d’irange ».
Alavetz, lo rei comandèc de tamborinar tres còps per jorn capvath tot lo país :
— Ran plan plan, ran plan plan, ran plan plan. La hilha deu rei es plan malausa. Entà la hèr goarir, cau que minge tres pomas d’irange. Mès las tres pomas d’irange son en país estrange. Au gojat que l’ac pòrte, lo rei promet