Y Gyfraith yn ein Llên

R. Gwynedd Parry

Description

R. Gwynedd Parry, Cymru’r Gyfraith: Sylwadau ar Hunaniaeth Gyfreithiol (Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru, 2012), 226 & xiv pp, ISBN: 9780708325148 (0708325149)

R. Gwynedd Parry, David Hughes Parry: A Jurist in Society, (Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru, 2010), 214 & xx pp, ISBN: 9780708322925 (0708322921)

Robert Dunbar a R. Gwynedd Parry (goln.), The European Charter for Regional or Minority Languages: Legal Challenges and Opportunities (Strasbourg: Council of Europe Publishing, 2008), 275pp, ISBN 978-92-871-6333-2.

Ar hyd y canrifoedd, bu’r gyfraith yn ysgogi, ysbrydoli a chynddeiriogi beirdd a llenorion Cymru. Dyma gyfrol arloesol sydd yn adrodd hanes yr ymateb llenyddol i syniadau, swyddogion a sefydliadau’r gyfraith. Ceir ynddi astudiaeth thematig a phanoramig sydd yn olrhain y gyfraith mewn llenyddiaeth Gymraeg o’r oesoedd canol cynnar hyd at ein dyddiau ni. Cawn foli a marwnadu, diolch a dychanu, chwerthin a chrio, oll yn tystio i bwysigrwydd y gyfraith mewn cymdeithas ac i swyddogaeth llên fel cyfrwng i fynegi barn ar gyfiawnder. Deuwn hefyd i ddeall priod le’r gyfraith i’n hunaniaeth genedlaethol ar hyd yr oesau, a hynny trwy gyfrwng crefft ac awen. Dyma’r tro cyntaf i astudiaeth gynhwysfawr o’r maes ymddangos, ac y mae’n torri tir newydd mewn hanesyddiaeth gyfreithiol Gymreig yn ogystal â chyfrannu’n bwysig i hanesyddiaeth lenyddol.

Bywgraffiad
Rhagair
Byrfoddau
‘Nes na’r hanesydd . . .’: Adnabod y Genre
‘Cymhenraith gyfraith’: Cyfraith a Phencerdd yn Oes y Tywysogion
‘Sesar dadlau a sesiwn’: Beirdd yr Uchelwyr a’r Gyfraith
‘Yn gyfrwys yn y gyfraith’: y Llysoedd yn Llên y Dyneiddwyr
‘Rhostiwch y cyfreithwyr’: Gweledigaethau o’r Farn
‘Rhag gwŷr y gyfraith gas’: y Gyfraith mewn Baled ac Anterliwt
‘Hen gyfraith bengam’: y Gyfraith yng Ngweithiau’r Radicaliaid
‘Aur ben cyfreithwyr y byd’: Rhwng Radicaliaeth a Chenedlaetholdeb
‘Yn erbyn arglwydd, gwlad a deddf’: Llên, Cyfraith a Phrotest
Crynhoi
Llyfryddiaeth
Mynegai

Sujets

• Social History
• Histoire
• History
• Wales

Informations

• Publié par: University of Wales Press
• Date de parution: 15 juin 2019
• Nombre de lectures: 0
• EAN13: 9781786834294
• Langue: Welsh

Extrait

Y G YFRAITH YN EIN L LÊN
Y Gyfraith yn ein Llên
R. Gwynedd Parry
Hawlfraint © R. Gwynedd Parry, 2019
Cedwir pob hawl. Ni cheir atgynhyrchu unrhyw ran o’r cyhoeddiad hwn na’i gadw mewn cyfundrefn adferadwy na’i drosglwyddo mewn unrhyw ddull na thrwy unrhyw gyfrwng electronig, mecanyddol, ffotogopïo, recordio, nac fel arall, heb ganiatâd ymlaen llaw gan Wasg Prifysgol Cymru, Cofrestfa’r Brifysgol, Rhodfa’r Brenin Edward VII, Caerdydd CF10 3NS
www.gwasgprifysgolcymru.org
Mae cofnod catalogio’r gyfrol hon ar gael gan y Llyfrgell Brydeinig.
ISBN 978-1-78683-427-0
e-ISBN 978-1-78683-429-4
Datganwyd gan R. Gwynedd Parry ei hawl foesol i’w gydnabod yn awdur ar y gwaith hwn yn unol ag adrannau 77 a 78 Deddf Hawlfraint, Dyluniadau a Phatentau 1988.
Nid cyfrifoldeb y cyhoeddwr yw hirhoedledd neu gywirdeb URL ar gyfer unrhyw wefannau allanol neu ryngrwyd trydydd-parti a gyfeirir atynt yn y cyhoeddiad hwn; ac ni all y cyhoeddwr warantu fod, nac y bydd, holl gynnwys y cyfryw wefannau yn parhau’n gywir neu’n addas.
Clawr: Olwen Fowler Llun y clawr: Ifan Gwynedd, Y Bargyfreithiwr , 2018, acrylig ar gynfas. Trwy ganiatâd.
I Meinir, Ifan, Tomos a Deio, ac er cof am fy nhad yng nghyfraith, Aneurin Jones
C YNNWYS
Bywgraffiad
Rhagair
Byrfoddau
 
1 ‘Nes na’r hanesydd…’: Adnabod y Genre
2 ‘Cymhenraith gyfraith’: Cyfraith a Phencerdd yn Oes y Tywysogion
3 ‘Sesar dadlau a sesiwn’: Beirdd yr Uchelwyr a’r Gyfraith
4 ‘Yn gyfrwys yn y gyfraith’: y Llysoedd yn Llên y Dyneiddwyr
5 ‘Rhostiwch y cyfreithwyr’: Gweledigaethau o’r Farn
6 ‘Rhag Gwŷr y Gyfraith gas’: y Gyfraith mewn Baled ac Anterliwt
7 ‘Hen gyfraith bengam’: y Gyfraith yng Ngweithiau’r Radicaliaid
8 ‘Aur ben cyfreithwyr y byd’: Rhwng Radicaliaeth a Chenedlaetholdeb
9 ‘Yn erbyn arglwydd, gwlad a deddf’: Llên, Cyfraith a Phrotest
10 Crynhoi
Llyfryddiaeth
Nodiadau
B YWGRAFFIAD
Y mae Gwynedd Parry yn athro ym Mhrifysgol Abertawe. Graddiodd yn y gyfraith yng Ngholeg Prifysgol Cymru, Aberystwyth, ac enillodd ddoethuriaeth yn y gyfraith ym Mhrifysgol Caerhirfryn. Cwblhaodd ei astudiaethau cyfreithiol proffesiynol yn yr Inns of Court School of Law, Llundain, gan gael ei alw i’r Bar o Ysbyty Gray’s ym 1993.
Wedi cyfnod yn fargyfreithiwr yn Abertawe, trodd ei olygon tuag at yrfa academaidd, gan dderbyn penodiadau ym Mhrifysgol Caerdydd a Phrifysgol Abertawe. Fe’i penodwyd i gadair bersonol yn 2011. Yn 2010 cafodd ei ethol yn Gymrawd o’r Gymdeithas Hanesyddol Frenhinol ac yn 2018 fe’i hetholwyd yn Gymrawd o Gymdeithas Ddysgedig Cymru.
Dyma’r drydedd gyfrol iddo ei chyhoeddi gyda Gwasg Prifysgol Cymru yn ystod y ddegawd hon, yn dilyn David Hughes Parry: A Jurist in Society (2010) a Cymru’r Gyfraith: Sylwadau ar Hunaniaeth Gyfreithiol (2012).
R HAGAIR
Yr Arglwydd Goff, un o arglwyddi’r gyfraith, awdur llyfrau cyfreithiol a chymrawd o Goleg Lincoln, Rhydychen, a ddywedodd yn un o’i ddyfarniadau enwog mai pererinion ar siwrnai ddiddiwedd tuag at berffeithrwydd anghyraeddadwy yw ysgolheigion ac ymarferwyr y gyfraith fel ei gilydd. Y mae’r trosiad yn un y medraf uniaethu ag ef, gan mai ffrwyth pererindod yw’r gyfrol hon, a hynny mewn sawl ystyr.
Pererindod ysgolheigaidd i ddechrau, gan nad oeddwn wedi cyhoeddi gair ar lenyddiaeth Gymraeg, na hanes Cymru’r oesoedd canol, erioed o’r blaen. Er fy mod yn bur gyfarwydd â hanes cyfreithiol Cymru, a minnau wedi dysgu, ymchwilio a chyhoeddi yn y maes ers rhai blynyddoedd, nid oedd gen i unrhyw hawl i ymhonni bod yn hanesydd llên o unrhyw fath. Yr oeddwn yn ei mentro i dir dieithr, a bu’n rhaid troedio llwybrau anghynefin wrth ymchwilio’n ddyfal yn y maes.
Daeth y bererindod ddeallusol law yn llaw â phererindod broffesiynol hefyd, gan imi gychwyn ar yr ymchwil pan oeddwn yn trigo ymysg ysgolheigion y gyfraith. Â’r gwaith yn mynd rhagddo, daeth cyfle i symud i Adran y Gymraeg yn y brifysgol yn Abertawe. Rhoddwyd imi’r cyfle i ddatblygu a gweithredu syniadau newydd, a chael adnewyddiad personol yr un pryd. Efallai nad oedd y mudo disgyblaethol hwn yn ddim mwy na chadarnhad mai cydymaith ag ysgolheigion y Gymraeg, mewn ysbryd, a fûm ers blynyddoedd. Byddwn bellach, gnawd ac enaid, yng nghwmni eraill o gyffelyb fryd.
Fel yn hanes pererinion yr oesau, nid siwrnai unig a fu. Cefais gwmni, cyfeillgarwch a chefnogaeth ar y daith, a dyma gyfle i fynegi fy niolchgarwch am hynny. Fel yn esblygiad cynnyrch y mwyafrif o ysgolheigion, siapiwyd y gwaith hwn trwy gymryd rhan mewn cynadleddau a seminarau. Bûm yn traethu mewn cynadleddau yng Ngholeg Prifysgol Llundain, a gynhaliwyd gan Gymdeithas Hanes Cyfreithiol Prydain, ac ym Mhrifysgol Caergrawnt, ar wahoddiad Paul Russell ac eraill. Cyflwynais bapur mewn seminar ym Mhrifysgol Abertawe, ac yn Seminar Cyfraith Hywel a gynhaliwyd yn y Ganolfan Uwchefrydiau Cymraeg a Cheltaidd yn Aberystwyth. Ynddynt, cafwyd sgyrsiau buddiol am y gwaith gyda haneswyr, gan gynnwys haneswyr cyfreithiol megis Sara Elin Roberts, Morfydd Owen, Thomas Charles-Edwards, Paul Russell, Gwen Seabourne, Richard Ireland a Thomas Watkin. Mawr fu dylanwad Thomas Watkin a Richard Ireland arnaf dros y blynyddoedd, ac y mae’r gyfrol hon yn ymgais i gynnig dilyniant i’w llafur ym maes hanesyddiaeth gyfreithiol Gymreig. Buont hefyd yn gyfeillion ffyddlon, a gwerthfawrogaf eu haml gyngor doeth.
Yn ogystal â’r ymddiddan â haneswyr y gyfraith, cefais fudd mawr o gwmni ac anogaeth ysgolheigion y Gymraeg hefyd. Yr wyf yn ddiolchgar am bob sgwrs neu awgrym a gefais gan Christine James, Cynfael Lake, Robert Rhys, Tudur Hallam, Rhian Jones, Hannah Sams, Densil Morgan a Bleddyn Owen Huws. Yr wyf yn dra diolchgar i Dafydd Johnston am fwrw golwg ar y penodau ar yr oesoedd canol, ac am ei sylwadau arnynt. Ond mae fy nyled pennaf i Alan Llwyd am lu o awgrymiadau a chywiriadau wedi iddo ddarllen y gyfrol gyfan o glawr i glawr gyda’i ofal a’i graffter nodweddiadol. Ac yntau â’i wybodaeth ddofn ac eang o hanes ein llên, bu ei gefnogaeth hefyd yn ysgogiad imi gyrraedd pen y daith.
Hoffwn ddiolch i staff Gwasg Prifysgol Cymru am eu gwaith, ac am eu hymddiriedaeth ynof. Diolch i’r ddau ddarllenydd anhysbys am eu sylwadau cefnogol a’u hawgrymiadau gwerthfawr. Diolch yn enwedig i Llion Wigley, Bethan Phillips, Siân Chapman, Leah Jenkins, Elin Williams a Dafydd Jones am eu ffydd yn y prosiect ac am bob cymorth yn ystod y broses gyhoeddi. Diolch hefyd i’r cysodydd Eira Fenn Gaunt, ac i Janet Davies am lunio’r mynegai. Y mae’r gyfrol hon yn cwblhau trioleg o gyfrolau a gyhoeddais gyda’r wasg yn y ddegawd ddiwethaf. Braint oedd cael arfbais anrhydeddus y wasg ar bob un.
Diolch i’r beirdd a’r llenorion, eu teuluoedd neu eu hysgutorion yn achos yr ymadawedig, am eu cydweithrediad ac am gael eu caniatâd i ddyfynnu eu gwaith (yn enwedig yn y nawfed bennod). Gwnaethpwyd pob ymdrech i gysylltu â hwynt o flaen llaw, ac ymhob achos cafwyd cefnogaeth barod.
Buaswn wedi diffygio ers talwm oni bai am fy nghyd-bererinion pennaf, fy ngwraig, Meinir, a’n plant, Ifan, Tomos a Deio. Pan gyhoeddais fy nghyfrol ddiwethaf yn 2012, yr oedd Meinir yn disgwyl y cyw melyn olaf, a daeth Deio Aneurin Gwynedd i’r byd ar 12 Rhagfyr 2012. Dyma’r gyfrol gyntaf imi fedru ei chyflwyno iddo ef. Diolch hefyd i Ifan a Tomos am eu haml sgyrsiau, ac i Ifan am y darlun trawiadol sydd ar glawr y gyfrol. Y maent wedi eu bendithio â dawn yr artist o ochr eu mam. Mae’r diolch am y gyfrol hon iddynt hwy, a gwerthfawrogaf eu cariad sydd yn gynhaliaeth wastadol.
Ysywaeth, os daeth Deio Aneurin atom, fe gollasom Aneurin, ein tad, tad-cu a chyfaill annwyl, ar 25 Medi 2017. Sychodd y paent, gadawyd y cynfas yn wag, a thawelodd y cwmnïwr diddan, digyffelyb. Bu’n gefn diwyro i mi ar hyd y blynyddoedd. Buasai wedi mwynhau darllen y gyfrol hon. Fe’i cyflwynir, ar ran y teulu, er cof amdano.
B YRFODDAU
BDdG Thomas Parry, Baledi’r Ddeunawfed Ganrif (Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru, 1986)
BT Thomas Jones (gol.), Brut y Tywysogyon or The Chronicle of the Princes (Red Book of Hergest Version) (Cardiff: University of Wales Press, 1955)
CBT I J. E. Caerwyn Williams a Peredur I. Lynch (goln), Gwaith Meilyr Brydydd a’i Ddisgynyddion ynghyd â Dwy Awdl Ddi-enw o Ddeheubarth , Cyfres Beirdd y Tywysogion, I (Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru, 1994)
CBT II Kathleen Anne Bramley et al. (goln), Gwaith Llywelyn Fardd I ac Eraill o Feirdd y Ddeuddegfed Ganrif , Cyfres Beirdd y Tywysogion, II (Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru, 1996)
CBT III Nerys A. Jones ac Ann P. Owen (goln), Gwaith Cynddelw Brydydd Mawr I , Cyfres Beirdd y Tywysogion, III (Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru, 1991)
CBT V Elin M. Jones a Nerys Ann Jones (goln), Gwaith Llywarch ap Llywelyn ‘Prydydd y Moch’ , Cyfres Beirdd y Tywysogion, V (Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru, 1991)
CBT VII Rhian M. Andrews et al. (goln), Gwaith Bleddyn Fardd a Beirdd Eraill Ail Hanner y Drydedd Ganrif ar Ddeg , Cyfres Beirdd y Tywysogion, VII (Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru, 1996)
CDG Dafydd Johnston et al. (goln), Cerddi Dafydd ap Gwilym (Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru, 2010)
CT Ifor Williams, Canu Taliesin (Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru, 1960)
CHCSF Cylchgrawn Cymdeithas Hanes Sir Feirionnydd
CLLGC Cylchgrawn Llyfrgell Genedlaethol Cymru
GBC Ellis Wynne, Gweledigaethau y Bardd Cwsg , gol. Patrick J. Donovan a Gwyn Thomas (Llandysul: Gwasg Gomer, 1998)
GDE Thomas Roberts (gol.), Gwaith Dafydd ab Edmwnd (Bangor: Jarvis & Foster, 1914)
GDG Thomas Parry (gol.), Gwaith Dafydd ap Gwilym (Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru, 1952)
GGH D. J. Bowen (gol.), Gwaith Gruffudd Hiraethog (Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru, 1990)
GGGL J. Llywelyn Williams ac Ifor Williams (goln), Gwaith Guto’r Glyn (Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru, 1939)
GGrGr Barry J. Lewis ac Eurig Salisbury (goln), Gwaith Gruffudd Gryg (Aberystwyth: Canolfan Uwchefrydiau Cymraeg a Cheltaidd Prifysgol Cymru, 2010)
GGME Nerys Ann Howells (gol.), Gwaith Gwerful Mechain ac Eraill (Aberystwyth: Canolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru, 2001)
GHD A. Cynfa